1. Nguy­n T¤t Nhiên :

Tác giä cüa nhi«u bài th½ ðã ðßþc NhÕc sî Nguy­n ÐÑc Quang, PhÕm Duy ph± thành nhÕc vào th§p niên bäy mß½i nhß: Thà nhß gi÷t mßa, Cô B¡c kÏ nho nhö, Vì tôi là linh møc, Ðßa em v« dß¾i mßa, Hai nåm tình l§n d§n...

Vßþt biên b¢ng ð߶ng bi¬n nåm 1979, trôi dÕt ðªn trÕi tÜ nÕn · Mã Lai. иnh cß tÕi Pháp, sau qua MÛ cùng v¾i vþ con.

Nåm 1992 ng߶i ta phác giác mµt chiªc xe h½i ð§u sau mµt ngôi chùa · thành ph¯ Santa Ana, California (n½i ðßþc xem là Thü ðô Vi®t tÜ nÕn), trong có xác mµt ng߶i ðàn ông g¯c Á-Châu ngoài ba mß½i tu±i tñ tØ chªt mà sau này ðßþc xác ð¸nh là thi sî Nguy­n T¤t Nhiên. Ðám tang cüa thi nhân ðßþc nhi«u gi¾i vån ngh® sî Vi®t ðßa ti­n v¾i r¤t nhi«u thß½ng tiªc....
 

 
      Ma Soeur                                                    Ðám Ðông

                                                                                  1.
Ðßa em v« dß¾i mßa                                                                    Cô b¡c kÏ nho nhö
nói nång chi cûng th×a                                                                 tóc "demi garcon"
ph¤t ph½ ð¶i sß½ng gió                                                                  chi«u vui chân ðón gió
h°n mình g¥n nhau chßa ?                                                           có thß½ng th¥m anh không ?

Tay ta t×ng ngón tay                                                                   Cô b¡c kÏ nho nhö
vu¯t lßng em tóc dài                                                                     tóc "demi garcon"
nhæng trßa ng°i quán v¡ng                                                         c߶i ngây th½ hªt nø
chia nhau tình-phôi-thai                                                               tình c¶ th¤y anh trông
xa nhau mà không hay                                                                 khi không ð߶ng nín gió
(hÞi em c߶i vô tµi                                                                          bøi hªt th¶i bay rông
ðeo thánh giá huy hoàng                                                              khi không ð߶ng nín gió
hÞi ta nhi«u sám h¯i                                                                     anh l¤y gì lang thang?
tính nªt vçn hoang ðàng!)
                                                                                                       Cô b¡c kÏ nho nhö
Em hi«n nhß "Ma Soeur"                                                            tóc "demi garcon"
vªt thß½ng ta b¯n mùa                                                                  chi«u ðÕp xe vô chþ
trái tim ta làm mü                                                                         m¡t nhß tr¶i bao dung
"Ma Soeur" này "Ma Soeur"!                                                   anh vì mê mäi ngó
có d¸u dàng ánh m¡t?                                                                  nên quên thù ðám ðông!

Có êm ð«m cánh môi?                                                                  2.
ru ta _ ng߶i b®nh hoÕn                                                               жi chia muôn nhánh kh±
ru ta su¯t cuµc ð¶i                                                                        anh t§n g¯c gian nan
(cuµc ð¶i tên vô ðÕo                                                                      cØa chùa tuy rµng m·
vªt thß½ng hành li®t tim!)                                                           tà ðÕo khó nß½ng thân
                                                                                                      anh ðành xßng quÖ sÑ
Ðßa em v« dß¾i mßa                                                                   lãnh ðü ng÷n dao tr¥n!
xe lån ð«u lên d¯c!                                                                     qua giáo ð߶ng kiªm Chúa
ch· tình nhau m®t nh÷c                                                                xin ðßþc làm chiên ngoan
                                                                                                      Chúa c߶i rung thánh giá
Ðßa em v« dß¾i mßa                                                                    bäo ð¥u ngß½i có s×ng!
áo dài s¥u hai vÕt
khi ch¤m bùn lßa thßa ...                                                             жi chia muôn nhánh kh±
                                                                                                      anh t§n g¯c gian nan
Ðßa em v« dß¾i mßa                                                                    cô b¡c kÏ nho nhö
hÞi em còn nít nhö                                                                        m¡t nhß tr¶i bao dung
chuy®n tình nào không xßa?                                                        hãy nhìn anh th§t rõ
                                                                                                      trß¾c khi nhìn ðám ðông
Vai em tròn dß¾i mßa                                                                  hãy nhìn sâu chút næa
ß¾t bao nhiêu cûng v×a                                                                trß¾c khi...vào ðám ðông!
cûng chßa h½n tình røng                                                              (1973)
th¤m linh h°n "Ma Soeur"
(1971)

 
       Linh Møc                                                        Khúc tình bu°n  

1.                                                                                 1.
Dî vãng là ð¸a ngøc                                                                       Ng߶i t× tråm nåm            
giam hãm ð¶i muôn nåm                                                                v« ngang sông rµng
tôi _ ng߶i yêu dî vãng                                                                   ta ngo¡c mòn tay
nên s¯ng g¥n Sa-tång                                                                 ...trùng trùng gió lµng            
ngày kia nghe l¶i quÖ                                                                      (thà nhß gi÷t mßa
giáng thª thêm mµt l¥n                                                                   vÞ trên tßþng ðá
trong kiªp ng߶i linh møc                                                               thà nhß gi÷t mßa     
xao g¥y c½n ðiên trång!                                                                khô trên tßþng ðá         
                                                                                                         có còn h½n không            
                                                                                    mßa ôm tßþng ðá)
2.
Vì tôi là linh møc                                                                              Ng߶i t× tråm nåm             
không m£c áo nhà giòng                                                                v« kh½i tình ðµng         
nên su¯t ð¶i hiu quÕnh                                                                    ta chÕy vòng vòng         
nên su¯t ð¶i lang thang!                                                               ta chÕy mòn chân      
Vì tôi là linh møc                                                                             nào hay ð¶i cÕn!
giäng l¶i tình nhân gian                                                                  (thà nhß gi÷t mßa
nên không có thánh kinh                                                                vÞ trên tßþng ðá
nên không có b±n ðÕo                                                                    thà nhß gi÷t mßa
nên không có giáo ð߶ng                                                               khô trên tßþng ðá
(mµt tín ð° duy nh¤t                                                                         có còn h½n không   
v×a thiêu hüy l¥u chuông!)                                                           mßa ôm tßþng ðá) 
                  
Vì tôi là linh møc                                                                             Ng߶i t× tråm nåm
ph± l¶i tình nhân gian                                                                     v« nhß dao nh÷n
thành câu th½ bu°n bã                                                                    ng÷t ngào vªt ðâm
nên hÕnh phúc ðâu còn                                                                  ta chªt âm th¥m
nên ng߶i tình duy nh¤t                                                                  máu chßa k¸p ð±
v×a thiêu hüy l¥u chuông!                                                            (thà nhß gi÷t mßa
Vì tôi là linh møc                                                                             vÞ trên tßþng ðá
không biªt m£t thánh th¥n                                                              thà nhß gi÷t mßa
nên tín ð° duy nh¤t                                                                         khô trên tßþng ðá
cûng là ð¤ng quy«n nång!                                                           có còn h½n không
                                                                                                         mßa ôm tßþng ðá)
3.  
Tín ð° là ng߶i tình                                                           2.
ng߶i tình là ác quÖ                                                                        Thà nhß gi÷t mßa
ác quÖ là quy«n nång                                                                     gieo xu¯ng m£t ng߶i
quy«n nång là tín ð°                                                                       vÞ tan vÞ tan
tín ð° là ng߶i tình                                                                           nào ta ân h§n
thiêu hüy l¥u chuông tôi                                                                  b·i còn k¸p nghe
(vì tôi là linh møc                                                                             nh¸p run v°i vµi
giäng l¶i tình nhân gian!)                                                             trên ng÷n lông mång
                                                                                                         (ng߶i t× tråm nåm
4.                                                                                                     vì ta, phäi kh± !)
Vì tôi là linh møc                                                                             (1970)
không biªt rØa tµi ng߶i              
nên âm th¥m lúc chªt                  
tµi mình còn thâm vai...              
(1970)

                                                            Trúc Ðào

        tr¶i nào ðã tÕnh c½n mßa                                                      thª r°i, trång sáng lung linh
mà giông t¯ cû còn chßa mu¯n tàn ?                                    em m߶i sáu tu±i gi§n h¶n vu v½
        nhà ng߶i, tôi quyªt không sang                                          sang nåm m߶i bäy, không ng¶
thù ng߶i, tôi nhæng ðêm n¢m nghiªn rång                          tôi còn nít nhö ng°i m½ cûng th×a !
        quên ng߶i _ nh¤t ð¸nh tôi quên !                                        tôi m߶i bäy tu±i bu°n chßa ?
mà sao g£p lÕi còn kiên nhçn chào ?                                   ð¥u niên h÷c m¾i d¥m mßa cä ngày !

         chi«u xßa có ng÷n trúc ðào                                                  chi«u nay ngang c±ng nhà ai
mùa thu lá røng bay vào sân em                                            nhü lòng, tôi chï nhìn cây trúc ðào !
        mùa thu lá røng êm ð«m                                                        nhßng mà không hi¬u vì sao
nhß cô v¾i c§u c߶i duyên dÕi kh¶                                        g£p ng߶i xßa lÕi nhìn nhau mïm c߶i ?
        b·i vì hai ðÑa ngây th½                                                    (1973)
tình tôi dÕo ¤y là ...ng½ ng¦n nhìn !
 
** Trúc ðào ðßþc tr°ng r¤t nhi«u · California nh¤t là d÷c bên xa lµ 5 t× Los Angeles xu¯ng San Diego. Lá dài nhß lá li­u m÷c thành bøi cây l¾n, hoa nhìn xa gi¯ng nhß hoa ðào và có cä thäy 5 màu khác nhau : tr¡ng, vàng, cam,ðö và tím. Trúc ðào phäi nhìn xa thành t×ng nhóm bøi hoa to m¾i ð©p. Mùa xuân hoa n· ngát cä freeway (không còn th¤y lá) làm cho khách lái xe ði ð߶ng xa cäm th¤y tâm h°n rµn ràng, mát më. Không biªt ng÷n trúc ðào tác giä tä · Vi®t Nam trong bài th½ có hoa màu gì ? Bài th½ ðã ðßþc nhÕc sî Trúc Phß½ng ph± thành nhÕc và có mµt th¶i không ít ca sî ðã ch÷n ð¬ hát ( ði®u Bolero )...
 

                                           Tàn Thu

ôi nhæng hàng cây nhung nh¾ nhung                        ôi nhæng hàng cây im ðÑng im
có nhß ta ðÑng lÕnh vô cùng                                     ngùi tß·ng bao nhiêu lá phø tình
có nghe sß½ng tuyªt làm hon héo                              có nhß ta ðÑng _ tàn m½ mµng
chút gì màng muµn thu· thanh xuân ?!                     máu vçn loang t× vªt nhân duyên ?!

ôi nhæng hàng cây ng½ ng¦n ng½                              ôi nhæng hàng cây ðÑng tr½ xß½ng
có kh± ðau nghe lá hæng h¶                                     có ðÑng nhß ta ðÑng nát lòng
có nhß ta nØa ð¶i hiu h¡t                                          có nhß ta ðÑng ch¶ không h©n
mu¯n chªt, sau ðôi b§n giã t× ?!                              mµt ng߶i...không biªt nh¾ ta không?!

                                                                                             (Sarcelles 25/11/79)
                 

                                   Thiên thu                      
 
Sao thiên thu không là xa nhau?                           Sao thiên thu không là lãng quên?
nên mßa xßa còn giång ngang h°n s¥u                  nên tình xßa còn cháy âm th¥m
tôi ðÑng ðây nhß cµt ðèn gçy g§p                          tôi ðÑng nhß cån nhà nám lØa
và mµt con ð߶ng cúp ði®n r¤t lâu!                        và nhæng ng߶i thân tr¯n chÕy vµi vàng!
                      
Sao thiên thu không là chôn sâu?                           Sao thiên thu không là sß½ng tan?
nên n¡ng xßa còn hanh mái tóc nh¥u                     nên m£t tr¶i xßa còn gßþng huy hoàng
tôi ðÑng nhß xe tang ng×ng ng§p                           tôi ðÑng nhß dòng sông yên l£ng
và mµt h÷ hàng khån tr¡ng bu°n ðau!                    và nhæng cánh bu°m ki®t sÑc lang thang!

Sao thiên thu không là ð߶ng chim?                       Sao thiên thu không là thiên thu ?
nên mây nåm xßa còn trên tay phi«n                      nên nhæng ng߶i yêu là nhæng ngôi m°
tôi ðÑng nhß t߶ng vôi ðÑng tu±i                             tôi ðÑng mµt mình trong nghîa ð¸a
và nhæng tàng xanh chùm g·i quê hèn                   và ch¡c không ðành quên kh± ðau!
                                                                              (1970)
                                     

                     
T§p th½ Nguy­n T¤t Nhiên là tác ph¦m thÑ tß cüa thi sî l¥n ð¥u tiên ðßþc xu¤t bän tÕi häi ngoÕi mà lÕi do các bÕn thân cüa anh giúp sÑc cho ra ð¶i · Paris, "trong hoàn cänh lßu vong"(1) vào nåm 1982. Th½ Nguy­n T¤t Nhiên ðßþc nhi«u ng߶i thích có l¨ pha trµn giæa sñ trong tr¡ng, vô tß cüa tình yêu, tu±i trë và nhæng ðau kh±, phû phàng cüa cuµc s¯ng. N±i b§t h½n næa là l¶i th½ có vë u-u¤t ðßþm nhi«u n²i bu°n v¶i-vþi...

Ðã có nhi«u d¤u hi®u v« thái ðµ không thích nghi v¾i cuµc s¯ng v§t ch¤t vô nghiã khi thi sî còn · ð¤t Pháp. Sau khi gia ðình d÷n qua MÛ, ni«m th¤t v÷ng càng tång mà nhi«u ng߶i phöng ðoán là nguyên do ðßa ðªn cái chªt cüa thi nhân. Bài th½ Thiên Thu nhß mµt l¶i tiên tri v« sñ ch÷n lña cüa nhà th½ khi ðám tang ðßa ti­n thi sî v¾i khung cänh gi¯ng y nhß l¶i tác giä tâm sñ cách ðó 22 nåm.

(1) L¶i tña cüa tác giä cho T§p th½
 
************************************************************************************************************

2. Vû Hæu иnh:

Nåm 1972 khi chiªn sñ · Vi®t Nam sôi ðµng v¾i mùa hè ðö lØa, giòng nhÕc cüa PhÕm Duy trên radio lÕi lØng l½ thêm mµt bài hát m¾i "...em Pleiku má ðö môi h°ng...Còn mµt chút gì ð¬ nh¾ ð¬ quên ..." k¬ lÕi tâm sñ cüa các anh lính chiªn ðóng ð°n xa l¡c nhßng vçn tìm ðßþc mµt hÕnh phúc nhö nhoi trong cuµc s¯ng · vùng tïnh lë. Bài hát mau chóng n¢m trên ð¥u môi cüa m²i ng߶i yêu nhÕc và ð¸a danh Pleiku t× ðó ðã tr· thành quen thuµc v¾i dân Sài gòn. Nhßng ít ai biªt ðªn ng߶i ðã ðµi vß½ng ni®n cho thành ph¯ Pleiku là thi sî Vû Hæu иnh, tác giä cüa bài th½ ðã ðßþc nhÕc sî PhÕm Duy ph± nhÕc.

 
                                            Còn chút gì ð¬ nh¾

Ph¯ núi cao, ph¯ núi mù sß½ng                          em Pleiku má ðö môi h°ng
ph¯ núi cây xanh                                              · ðây bu±i chi«u                   
tr¶i th¤p th§t bu°n                                            quanh nåm mùa ðông
anh khách lÕ ði lên ði xu¯ng                             nên tóc em ß¾t và m¡t em ß¾t
may mà có em ð¶i còn d­ thß½ng                      nên em m«m nhß mây chi«u trong
ph¯ núi cao, ph¯ núi tr¶i g¥n                             xin cäm ½n thành ph¯ có em          
ph¯ xá không xa                                               xin cäm ½n mµt mái tóc m«m
nên ph¯ tình thân                                              mai xa l¡c bên ð°n biên gi¾i
ði dåm phút ðã v« ch¯n cû                                còn mµt chút gì ð¬ nh¾ ð¬ quên!
mµt bu±i chi«u nào                                             (1970)
lòng b²ng bâng khuâng

 
Bài hát Còn mµt chút gì ð¬ nh¾ theo nhÕc sî PhÕm Duy sau này k¬ lÕi (7/97) "... TÕi Pleiku vào khoäng 1970, tôi g£p Vû Hæu иnh lúc anh ta v×a ðßþc g÷i nh§p ngû và ðang ðóng quân tÕi danh trÕi n½i biên gi¾i có nhæng bu±i chi«u quanh nåm mùa Ðông này và tôi ðã có c½ hµi ch÷n bài th½ cüa anh ð¬ ph± nhÕc. So v¾i nhæng bài th½ ph± nhÕc cüa tôi, bài Còn chút gi ð¬ nh¾ này r¤t ng¡n,r¤t d­ nghe, do ðó r¤t d­ nh¾. Nµi dung cüa bài th½ là ði tìm mµt hÕnh phúc nho nhö trong mµt cuµc ð¶i r¤t ðiên ðäo,tu±i trë b¡t buµc phäi r¶i bö gia ðình làng nß¾c ð¬ ra ði. иa danh Pleiku v¾i cô em má ðö môi h°ng càng làm cho ng߶i nghe th¤y hß½ng v¸ phß½ng xa (exotique) d­ gây cäm xúc.Có th¬ nói vào lúc ðó và v« sau bài hát ðã xem nhß vô ð¸ch v« con s¯ ca sî ðã trình bày. Hi®n nay trong tü nhÕc (Phonography) cüa tôi nó ðã ðßþc hát b·i Thái Thanh, Duy Quang, Nh§t Tr߶ng, Elvis Phß½ng, Khánh Ly, Thanh Lan, Anh Tú, Vû Khanh, Ng÷c Lan, Nh§t HÕ, Ý Lan, Anh Dûng, Vû Khanh...(13 ca sî!)..."

Dß¾i ðây là l¶i k¬ cüa nhà th½ Du tØ Lê, bÕn cû cüa Vû Hæu иnh và Nguy­n T¤t Nhiên:

"Sinh trß·ng · thành ph¯ Quäng Nam trong mµt gia ðình nghèo, nên vi®c h÷c cüa иnh vì thª cûng lÞ d·. Ngay t× t¤m bé Vû Hæu иnh ðã phäi lao vào ð¶i ð¬ kiªm s¯ng và hoàn cänh này ðßa ðªn sñ ki®n Vû Hæu иnh l§p gia ðình s¾m. Chßa t¾i ba mß½i tu±i anh ðã có mµt b¥y con 5 ðÑa lóc nhóc. Vþ иnh bán rau · Chþ C°n, Ðà NÇng, không ðü ti«n nuôi con. Trong khi иnh làm th½, tr¯n lính. иnh m½ ß¾c mµt ngày nào ðó có nhi«u ti«n anh s¨ ð«n ðáp công ½n ng߶i vþ tào khang cüa mình.."

иnh tâm sñ v¾i nhà tôi. "Tuy nhiên, tôi nghî ch¡c ch¸ cûng hãnh di®n vì anh chÑ. B« gì anh cûng có mµt bài th½ ð©p cho cä mµt thành ph¯. Ðâu phäi nhà th½ nào cûng làm ð©p ðßþc cho mµt thành ph¯ ðâu anh..", nhà tôi an üi иnh.

иnh l¡c ð¥u:" không có ðâu ch¸. Vþ tôi nó không biªt gì v« vån chß½ng, âm nhÕc hªt. Tôi có dí vào m£t nó, nó cûng chä thèm ð÷c næa là..."
Tuy nghèo túng nhßng иnh r¤t tr÷ng nhân cách,chßa nghe ai phàn nàn mµt l¶i nào v« Vû Hæu иnh liên quan ðªn chuy®n ti«n bÕc. H½n thª иnh còn r¤t thÆng th¡n trong v¤n ð« này...".

Thi sî Ðông Trình, mµt ng߶i bÕn thân cüa Vû Hæu иnh cûng k¬:

"Vû Hæu иnh cûng chßa h« tranh ch¤p mµt thÑ gì, tuy nghèo v« gia sän và là mµt ng߶i có nhi«u b¤t hÕnh trong cuµc s¯ng, nhßng gia tài v« thi ca thì r¤t giàu b·i l¨ th½ anh có r¤t nhi«u bài hay. Bän thäo cüa anh ðßþc gia ðình lßu giæ c¦n th§n nhßng m߶i b¦y nåm sau ngày anh m¤t, t§p th½ ð¥u tiên Còn Mµt chút Gì Ь Nh¾ cüa thi sî m¾i ðªn ðßþc v¾i chúng ta nh¶ bÕn bè và trên 60 vån ngh® sî · Sàigòn ðã nhi®t tình ðóng góp cho ra ð¶i. Ðêm th½ gi¾i thi®u Vû Hæu иnh tÕi Nhà Vån Hóa Qu§n Phú Nhu§n ðã ð¬ lÕi nhæng ¤n tßþng t¯t ð©p trong lòng bÕn bè và công chúng yêu th½. T× ðây linh h°n anh m¾i có ch² ð§u: trên trang sách và trong lòng ng߶i.

иnh r¤t thích u¯ng rßþu và th߶ng nói tØu có nh§p thì thi m¾i xu¤t. Rßþu gì anh u¯ng cûng ðßþc,không khen không chê nhßng có mµt thói quen cüa иnh,tôi cho là kh¡c nghi®t mà lÕi d­ thß½ng: ai cûng phäi u¯ng v¾i anh m¾i vui,không u¯ng,anh cÕy mi®ng ð± vào t§n h÷ng. Anh d­ vui, d­ bu°n,d­ tha thÑ và d­ b¯c ð°ng. Có l¥n Ðoàn Huy Giao m¶i chúng tôi qua sông u¯ng rßþu. Rßþu nhÕt thôi không có m°i,thª mà ðôi m¡t иnh ánh lên n°ng nàn ðam mê . Anh nâng c¯c rßþu lên,say ð¡m nhìn ng÷n núi S½n Chà, ð÷c th½:

                    Sß¾ng quá nâng ly khà mµt tiªng
                         M×ng r¢ng sông núi vçn còn xanh
                         Ðám mây bay th¤p ngang nhà cö
                         Hß½ng rßþu n°ng h½n m÷i thÑ tình

L¥n khác vào mµt bu±i chi«u ðã t¯i tr¶i,anh mang rßþu ðªn nhà tôi thì cØa ðã khóa. Anh d÷a con tôi: Không m· cØa thì chú phá! Thª là cháu phäi m· v¾i hai tay run b¥n b§t. L÷t vào nhà r°i, иnh ðªn lay tôi và cä b¯ m© tôi d§y,m¶i u¯ng rßþø Lý do là иnh m¾i có mµt bài th½ in trên báo. Sau khi иnh v« r°i, b¯ m© tôi trách: " chúng mày u¯ng v¾i nhau là vui r°i,tao già cä thª này, th¢ng иnh cûng b¡t phäi u¯ng..." .Trách thì trách v§y nhßng lâu ngày không th¤y иnh ðªn ch½i ông cø tôi lÕi nh¡c: " Ch¡c không in ðßþc th½ trên báo nên không th¤y nó xách rßþu t¾i.."

Nhæng bài th½ cüa Vû Hæu иnh ðã liên h® ít nhi«u ðªn cuµc s¯ng cüa bÕn bè, nhæng ng߶i con b¸ lÕc m¤t gia ðình, quê hß½ng trong th¶i chiªn tranh, s¯ng lang bÕc v¤t vß·ng trên nh×ng mi«n ð¤t xa xôi cüa ð¤t nß¾c.
Cám ½n Anh ðã cho tôi nhìn lÕi mµt quãng ð¶i,trong ðó có tu±i thanh niên cüa anh và cüa tôi:
 
            Chi«u khó th· ng°i bên quán xép
                        Mµt miªng khô, mµt x¸ rßþu n°ng
                        Nhai là nói v¾i ð¶i l§n ð§n
                        U¯ng là nghe s¥u cháy long ðong...

Anh v¾i khí c¯t giang h° phiêu lãng,ði nhß mây nhß gió tuy là mµt kë tr¯n lính nhßng vßþt lên, nhß mµt hành giä ði tìm chân lý cuµc s¯ng:

                         N½i ðây nß¾c ð± t× ngu°n
                         Bèo ðâu trong núi tìm phß½ng giang h°
                         Höi r¢ng bèo giÕt v« mô
                         Có nhß ta chÆng bªn b¶ d×ng chân ?

Chính nhæng câu th½ anh nh£t trên ð߶ng lánh nÕn là nhæng câu th½ tuy®t bút:
 
               Ngã bäy xe ng߶i chia bäy ngã
                         Có ngã nào riêng cüa anh ðâu ?

Vû Hæu иnh ðã s¯ng và chªt nhß mµt ng׶i không có ti¬u sØ,nhß mµt h½i rßþu tan vào hß vô: Anh chªt trong mµt bæa ti®c rßþu · Ðà nÇng nåm 1981,trþt chân té l¥u t× trên ban công xu¯ng ð¤t khi còn ðang trong c½n say và ðang vui v¾i bÕn..."
 

                                        Cûng Có khi nào

cûng có khi nào anh tr· lÕi                                và anh yêu l¤y s¥u chÆng nói
ph¯ xßa, ð߶ng cû, mùa mßa bay                     mình anh · lÕi quán mù mù
mßa nhß gió ß¾t nên lòng lÕnh                           tß·ng bao nåm trß¾c ta là bÕn
gió th±i s¥u sß½ng ð§u tóc mây                         chï mhìn nhau mà cäm ðßþc nhau

ph¯ không ðèn ði®n con ð߶ng l£ng                  chia tay quán khép ðôi l¢n sáng
nhæng ánh ðèn cây sáng ch§p ch¶n                  không nói hình nhß ðã nói r°i
anh g£p em ng°i ðang r¨ tóc                            mai lÕi lên ð߶ng ðêm s¡p cÕn
mái tóc dài xanh nhæng ngón tay                      không h©n hò chi ? ðành thª thôi

anh là mµt gã giang h° t¾i                                cûng có khi nào anh tr· lÕi
lòng hoang nhß con lµ không ðèn                     mai ðây, m¯t n÷, biªt ðâu ch×ng
ng°i v¾i h°n s¥u ly rßþu cÕn                             và có mµt l¶i anh s¨ nói
sao m¾i vài ly mà ðã say ?                               giæ dùm nhau mµt chút h°n chung

g£p nhau, yêu vë u s¥u l¡m
m¡t ch· bao nåm m¤y chuy®n tình ?
có ðþi ai v«, mong ai t¾i ?
mà trông h° nhß ðang ð¡ng cay
 
 

                                                    жi vçn có em

v« mµt n½i nào ta vçn có em                                 sao chÆng yêu nhß vßþn yêu r×ng
ð߶ng xa không ð¯t ðßþc ßu phi«n                       nhß hoa núi th· thä l×ng hß½ng
nhæng con ð߶ng núi sâu hun hút                          nhß chim vçn hót trên cành mát
nhæng ph¯ ðìu hiu không nh¾ tên                          mà lÕi s¥u phäi khóc tß½ng lai

ta · ðây s¯ng giæa r×ng sß½ng                            ta chÆng v« ðâu ð¶i chÆng có em
có bÕn là chim không chút chán ch߶ng               có em khi núi th· sß½ng ðêm
có hoa không bán giång ð¥y núi                          có em là mµng ru trång ngü
có lû vßþn v« chung thüy trên nß½ng                     bên su¯i h°n sao hát nhÕc r×ng

ta vçn có em, ð¶i vçn có th½
ta ði quét lá ð¯t tß½ng lai
th· h½i sß½ng khói tình xanh ng¡t
không biªt ngày mai__Ôi mµt mai

                                ChÆng Hay

chi«u dñng mùa ðông mây xám ng¡t                    — ðâu r°i cûng ð¶i v¤t vß·ng
núi cao tr¶i th¤p có ta v«                                    chi«u l£ng lòng câm dÕt ph¯ ng߶i
giang h° ðâu có ai phong ¤n                                khi không ta có ð¶i lang bÕt
mà nghî t× quan tr· lÕi quê                                  ð¶i h÷c trò xßa khép cánh h± ngß½i

Ta ði, xßa gió ðßa vài d£m                                   Chi«u nay không h©n ta lÕi v«
ta ði, xßa mßa ß¾t v×a cåm                                  mùa ðông dài vçn níu chân quê
quê nhà ngoänh lÕi m¶ trong gió                         ta v«, ðón gió phong sß½ng lÕnh
hình nhß không ðü bu°n trong lòng                     ta v«, mßa ðón ta v« quê

Ta ði, có nhæng ngày trú quán                            Thôi chÆng v« chi thôn xóm quÕnh
lòng m¯c tình khô nhß lá bay                              nhà xßa gi¶ ch¡c cûng ðiêu tàn
ng°i quán su¯t ngày trông thiên hÕ                     ðÑng ðây ð߶ng cái quan bên núi
ta có s¥u không ta cûng chÆng hay                     ta cûng ðã tr¥m lòng mê mê

Ta ði, có nhæng ngày khô héo                             Chi«u dñng mùa mßa bên vách núi
chÆng nh¾ quê nhà chÆng mu¯n v«                      Chi«u neo sß½ng khói bu±i ta v«
m©, ch¸, ðàn em nhß bóng khói                            m©, ch¸, ðàn em không có mµ
nß½ng v¾i ð¶i ta quay qu¡t trong mê                   thåm ai ? thåm ai ? ta v« quê
 
 

          ÐÑng giæa ð°ng không

    Mµt b¥y sáo nhö qua sông
mµt em tôi ðã c¥m lòng ði xa                                                              Màu tr¶i cû
    nhß con sông nhö th§t thà                       
s¾m hiu h¡t tÕnh, chi«u sa mßa ngu°n                                       Sáng hôm nào ngó lÕi
    mµt b¥y sáo ðã ði luôn                                                        màu xanh trên tr¶i cao
mµt em tôi ðã ð¬ bu°n lÕi ðây                                                  màu cüa tråm nåm cû
    con chim quyên ðã lÕc b¥y                                                   mà sao lòng ta ðau
xu¯ng sông v÷c nß¾c ðþi ngày xª ngang
    mµt b¥y sáo nhö bay hoang
mµt em tôi ðã bö làng ði xa
    tôi ngu ng½ giæa chi«u tà
em ði ð¬ lÕi mình ta giæa ð°ng
 

                            Nåm xßa

Sông ôm bóng núi            có phäi mùa xßa             Nåm xßa còn ðâu
chi«u ðçm sông mê        n¡ng hong áo bß¾m           quê nhà cûng m¤t
mùa mßa phäng ph¤t       sß½ng ü hoa th½m            con ð߶ng liên thôn
nhÕn rü nhau v«          theo em theo em             chiªc c¥u ðã s§p    
có phäi mùa xßa ?        hái lµc cúng d߶ng                 
mùa xuân miên vi­n                                    Sông ôm bóng nh¾    
ta ðßa em ði             Có phäi mùa xßa ?           ta ôm h°n mùa           
c߶i reo th¸ hi®n        cha thß½ng m© nh¾        
                         ð¥u ðêm tr× t¸ch
có phäi mùa xßa ?        dâng l­ rß¾c vong
có m© có cha             giæa ðêm giao th×a          L¶i kªt trích t× lá th½ cüa Du TØ Lê viªt gØi cho ch¸
hß½ng bay tr¥m u         nhà vui pháo ðö             Vû Hæu иnh:
nhæng lòng thiªt tha     h°n ng߶i nåm xßa           "..Tôi biªt ph¥n nhi«u vì sinh kª, vì phäi có phäi mùa xßa ?                v« trong tiªc nh¾           lo nuôi các cháu, ch¸ chä có thì gi¶ quan
ð°i non cö mµng                                      tâm sßu t§p nhæng gì thuµc v« sän ph¦m
ðßa em ra chùa           Nåm xßa mùa mßa             tinh th¥n, trí tu® mà anh иnh ðã ð¬ lÕi
lúc níu chân th½         bao gi¶ lÕi v«              cho cuµc ð¶i, cho thi ca cüa chúng ta t×
ðßa em thåm mùa          sông ôm bóng nh¾              m¤y chøc nåm qua...
lòng r¯i vu v½           ü h°n nhiêu khê             Thßa ch¸ Vû Hæu иnh, hôm nay tôi xin phép
                                                                                                          ch¸ cho tôi ðßþc th¡p nén hß½ng tâm tß·ng,
                                                                                                          muµn màng gØi linh h°n anh.Và m£t khác xin
                                                     hi¬u nhß t¤m lòng biªt ½n cüa cá nhân tôi,
                                                     gØi ch¸ cùng các cháu. B·i, nªu không có
                                                     sñ hy sinh cüa Ch¸ và các cháu, ch¡c ch¡n
                                                     chúng tôi ðã không ðßþc hß·ng nhæng l¶ith½
                                                     ð©p nhß bài Còn Chút Gì Ь Nh¾ cüa anh..."

************************************************************************************************

3. Tu® SÛ :

Trong biªn chuy¬n cüa th¶i cuµc g¥n ðây,ta có nghe nh¡c ðªn hai nhà sß n±i tiªng Trí Siêu và Tu® SÛ là hai nhà tranh ð¤u tôn giáo v×a ðßþc chª ðµ Cµng Sän · Vi®t Nam tÕm tha sau khi giam giæ h½n chøc nåm vì lý do ch¯ng phá chª ðµ (8/98). Cûng m¾i ðây thôi, ta vô cùng thß½ng tiªc khi nghe tin thi Sî Bùi Giáng ðã vînh vi­n lìa khöi cõi tr¥n tøc ð¬ "ði vào cõi th½" (10/98). Có l¨ các nhà th½ th߶ng có duyên v¾i nhau nên hay liên lÕc, giao tiªp ít nhi«u trong quá khÑ. Vào th§p niên sáu mß½i, Tu® SÛ tu h÷c · ÐÕi h÷c VÕn HÕnh và thi sÛ Bùi Giáng cûng th߶ng t¾i ch½i mÕn ðàm chuy®n gçu v¾i các bÕn th½ · n½i ðây. Tình c¶ ð÷c ðßþc bài ð¥u tiên cüa thi Sî Bùi Giáng viªt v« nhà th½ Tu® SÛ trong cu¯n Ði Vào Cõi Th½ ðßþc Ca Dao xu¤t bän l¥n thÑ nh¤t tÕi Sàigòn nåm 1969 (An Tiêm tái bän l¥n thÑ nh¤t tÕi Paris nåm 1998 ð¬ kÖ ni®m sñ ra ði cüa thi sî Bùi Giáng) xin ðßþc chép lÕi:

" Tu® SÛ là mµt v¸ sß. Ông viªt vån nghiêm túc, nhßng s· tri cüa ông v« Ph§t h÷c quä th§t quäng ðÕi vô cùng. Th¤y Ông vë ng߶i kh¡c kh±, không ai ng¶ r¢ng linh h°n kia còn ¦n mµt ngu°n th½ thâm vi­n u u...
Mµt bæa ông ð÷c cho tôi nghe hai câu th½ chæ Hán cüa ông:

        Thâm dÕ phong phiêu nghi®p änh tùy
                Hi®n ti«n v¸ li­u lÕc hoa phi

Ông bäo làm sao viªt tiªp cho hai câu ð¬ nên mµt bài tÑ tuy®t. Tôi ð« ngh¸ v¾i ông nên nh¶ ni cô Trí Häi tiªp dùm. Ông ngßþng nghi®u bäo tôi ð×ng nên rÞn ðùa nhß thª. V§y tôi xin lai rai thØ viªt:
        Thâm dÕ phong phiêu nghi®p änh tùy
               Hi®n ti«n v¸ li­u lÕc hoa phi
               Phiêu b°ng tâm sñ tân toan l®
               Trí Häi ða tàm trúc loÕn ty

Và xin ông chä nên l¤y thª làm bñc mình.
Nhßng có ai ng¶ ðâu nhà sß kín ðáo và e-dè không h« bao gi¶ có vß¾ng løy, lÕi còn mang mµt h°n th½ Vi®t phi phàm ? Mµt bài th½ "Không Ы" cüa ông ðã ðü khiªn ta khiªp vía, m¤t ån m¤t ngü:

         Ðôi m¡t ß¾t tu±i vàng cung tr¶i hµi cû
                Áo màu xanh không xanh mãi trên ð°i hoang
                Phút vµi vã b²ng th¤y mình du thü
                Th¡p ðèn khuya ng°i k¬ chuy®n trång tàn...

M¾i nghe b¯n câu thôi, tôi ðã cäm th¤y lÕnh bu¯t linh h°n, tê cóng cä cõi dÕ.

        T× núi lÕnh ðªn bi¬n im muôn thu·
               Ðïnh ðá này và hÕt mu¯i ðó chßa tan
               C߶i v¾i n¡ng mµt ngày sao chóng thª
               Nay mùa Ðông mai mùa HÕ bu°n chång
               Ъm tóc bÕc tu±i ð¶i chßa ðü
               Bøi ð߶ng dài gót möi ði quanh
               Gi¶ ngó lÕi b¯n vách t߶ng ü rû
               Su¯i ngu°n xa ngßþc nß¾c xuôi ngàn.

Tôi hoäng vía ð« ngh¸: ÐÕi sß nên gác bö viªt sách ði. Và làm th½ tiªp nhi«u cho. Nªu không thì n«n thi ca Vi®t Nam m¤t ði mµt thiên tài quá l¾n. Ông ðáp: _ Ь v« höi lÕi cô Trí Häi xem có ðúng nhß l¶i thª chång.

            Ðôi m¡t ß¾t tu±i vàng
               Cung tr¶i
               Hµi cû

Xin viªt xu¯ng giòng thß thä nhß thª. �t nhìn th¤y ch¤t trang tr÷ng d¸ th߶ng cüa hoài ni®m. Hoài ni®m gì ? _ Cung tr¶i hµi cû. Mµt hµi ðÕp thanh ? Mµt hµi nao nÑc ? _ "Gi¶ nao nÑc cüa mµt th¶i trë dÕi ? ".
            Ðôi m¡t ß¾t tu±i vàng cung tr¶i hµi cû...

M· l¶i ra, ngu°n th½ trñc nh§p vào trung tâm c½n mµng chiêm ni®m. Ð¥y ðü hªt m÷i yªu t¯ bát ngát: mµt cung tr¶i xán lÕn bao la, mµt hµi cû xao xuyªn, mµt tu±i vàng long lanh...Mµt ðôi m¡t ß¾t ng§m ngùi cüa hi®n tÕi.

Nhßng mÕch th½ ði ng¥m. Tiªt nh¸p âm th¥m tiªp dçn. Thi sî không c¥n t¾i mµt hình dung t× nào cä, vçn nói ðßþc hªt mµt ði«u "phäi nói" v¾i m÷i ng߶i "mu¯n nghe", v¾i riêng mình " không thiªt chi chuy®n nói".
Ng߶i thi sî xu¤t chúng xu¤t th¥n th߶ng có phong thái khác th߶ng ðó. H÷ nói r¤t ít mà nói r¤t nhi«u. H÷ nói r¤t nhi«u mà chung quy h° nhß chÆng th¤y gì hªt. H÷ nói cho h÷,mà nhß nói hªt cho m÷i ng߶i. Nói cho m÷i ng߶i mà c½ h° chÆng b§n tâm gì t¾i chuy®n thiên hÕ nghe hay là chÆng nghe.

N²i vui n²i bu°n cüa h÷, d߶ng nhß chÆng có chi gi¯ng l¯i vui bu°n cüa chúng ta. Do ðó chúng ta trách móc h÷ mµt cách l®ch lÕc hªt cä _ par manque de justice interne.
Trong mµt cuµc vui ta höi h÷ vài ði«u. H÷ l½ ð¨nh th¶ ½, ta tß·ng h÷ kiêu bÕc. Trong lúc m÷i ng߶i ðang gào khóc giæa mµt ðám tang, h÷ phiêu nhiên ði qua trông có vë nhß mïm c߶i, niêm hoa vi tiªu. Ta tß·ng h÷ tàn nhçn thô bÕo.

Vua Gia Long ngày xßa ðã t×ng l¤y làm quái d¸ v« thái ðµ Nguy­n Du:" _ Trçm dùng ng߶i không phân bi®t kë Nam, kë B¡c. ai có tài thì Trçm tr÷ng døng (....)C¾ sao khanh lÕi u s¥u ít nói su¯t nåm nhß thª ?"
Ông vua kia l¤y làm lÕ là phäi l¨ l¡m, hþp v¾i phß½ng v¸ thói th߶ng thiên hÕ l¡m. Ông không th¬ hi¬u vì sao v¸ d¸ th¥n kia cÑ miên man nhß n¢m trong cõi mµng th¥n di, h°n d¸ch !
Vua ðã ban cho chan hòa mßa móc, ½n Thánh Ъ ðã d°i dào v¾i Li®p Hµ nhu thª, lµc tr÷ng quy«n cao ð£c ân thâm h§u nhß thª, c¾ sao Li®p Hµ chßa v×a lòng, vçn nhß cÑ thä mµng chÕy lang thang v« chân tr¶i hß¾ng khác ?
    Ðáp : „y chính b·i ðôi m¡t nhìn ðây mà th¤y nhæng ðâu ðâu.

          Ðôi m¡t ß¾t tu±i vàng
                Cung tr¶i hµi cû

Ðôi m¡t ß¾t ? Ðôi m¡t cüa ai ? Vì sao ß¾t ? Vì l® trào hay là vì quá long lanh ? Thi sî không nói rõ. „y là giæ mµt khoäng tr¯ng v¡ng l£ng, phóng nhi®m cho th½.
Tha h° chúng ta tø do nghî hai ba l¯i. Ho£c là ðôi m¡t thi nhân ß¾t trong hi®n tÕi vì nh¾ nhung mµt tr¶i hµi cû. Ho£c là ðôi m¡t giai nhân nào long nanh d¸u m§t nhß nß¾c su¯i chan hòa, soi bóng mµt khung tr¶i hµi cû b¤t tuy®t nào, mà ngày nay tÕi hÕ ðã ðánh m¤t r°i chång ?

        "Áo màu xanh không xanh mãi trên ð°i hoang..."

Áo nào màu xanh ? Màu xanh màu chàm cüa cô gái Mán gái M߶ng, gái núi nào xßa kia bång r×ng và thi nhân ðã ngçu nhiên mµt l¥n nhìn ð¡m ðu¯i ?
Tôi nói không sai sñ th§t m¤y ðâu. Vì Tu® SÛ v¯n xßa kia · Lào. Cha m© ông ki«u cß trên ð¤t Thßþng Lào Trung Vi®t. Bà m© ông thïnh thoäng cûng có v« Sàigòn t¾i chùa viªng ông, ðem quà cho ông mµt ðôi dép riêng bi®t, mµt t¤m khån quàng riêng tây.

             Ðôi m¡t ß¾t tu±i vàng
                Khung tr¶i hµi cû
                Áo màu xanh
                Không xanh mãi
                Trên ð°i hoang

Phút vµi vã th¤y mình du thü. Th¡p ðèn khuya ng°i k¬ chuy®n trång tàn.

Phút vµi vã th¤y mình du thü ?
Mình là thân b° tát, quanh nåm kinh k® trai chay, thª sao b²ng nhiên mµt phút vµi vã lÕi dám làm thân du thü ? Dám gác bö k® kinh ? Dám m· cuµc th¡p ðèn khuya ng°i k¬ chuy®n trång tàn ?
Phäi có nhìn th¤y gß½ng m£t kh¡c kh± chân tu cüa Tu® sÛ, m¾i kinh hoàng vì l¶i nói thåm thÆm ð½n s½ n÷. L¶i nói nhß ngân lên t× ðáy sâu linh h°n truy«n kiªp, t× mµt quê hß½ng trên thßþng du bao la r×ng núi gió sß½ng canh chi«u nguy®t rung rinh trong ðêm lÕnh.

              T× núi lÕnh ðªn bi¬n im muôn thu·
                Ðïnh ðá này và hÕt mu¯i ðó chßa tan
                C߶i v¾i n¡ng mµt ngày sao chóng thª
                Nay mùa Ðông mai mùa HÕ bu°n chång.

M¯i tình rµng thä su¯t bi¬n non im lìm lÕnh l¨o. Mµt hÕt mu¯i vçn chßa tan. Mµt nªp u u¦n cüa lòng mình b½ v½ không gµt rØa.
 
          T× núi lÕnh ðªn bi¬n im muôn thu·
                Ðïnh ðá này và hÕt mu¯i ðó chßa tan

Ta tß·ng nhß nghe "cao cách ði®u bi hùng" cüa mµt li®p Hµ, mµt Nerval, mµt ch² tr¥m thanh nh¤t trong cung b§c Nietzche.
Thi nhân ðã m¤y phen ng°i ngó trång tàn ? Ng°i trên mµt ðïnh ðá ? B¯n b« r×ng thiêng giång rµng ngút ngàn màu trång xanh tiªp giáp t¾i chân tr¶i xa xuôi ðÕi häi ?
Ðïnh ðá và hÕt mu¯i là hai ch¯n kªt tø tinh th¬ cüa núi và bi¬n. Ðïnh ðá quy tø v« m÷i hß½ng màu tr¶i mây r×ng rú. HÕt mu¯i chÑa ch¤t cái lßþng häi hàm cüa trùng dß½ng. Ðó là cái b¤t t§n cüa tâm tình d×ng sæng lÕi giæa tuª nguy®t phiêu du:

                 C߶i v¾i n¡ng mµt ngày sao chóng thª
                Nay mùa Ðông mai mùa HÕ bu°n chång

Mµt tiªng "bu°n chång" l½ lØng nØa nhu ch¤t v¤n, nØa nhß ng§m ngùi ta thán, dìu v« cä mµt khúc tân thanh ðoÕn tr߶ng:

          Sen tàn cúc lÕi n· hoa
                S¥u dài ngày ng¡n Ðông ðà sang Xuân
                Ъm tóc bÕc tu±i già chßa ðü
                Bøi ð߶ng dài gót möi ði quanh

Tiªt nh¸p l¶i th½ lÕi biªn ð±i:

         Ъm tóc bÕc
                Tu±i ð¶i
                Chßa
                Ðü
                Bøi ð߶ng dài
                Gót
                Möi
                Ði
                Quanh

Tiªt ði®u cûng rÕc r¶i nhß gót möi ði quanh. Mµt tu±i ð¶i chßa ðü ? Mµt tu±i xuân chßa v×a ? Mµt tu±i vàng s¾m ch¤m dÑt ? Mµt tu±i "ðá" s¾m t× giã m÷i yêu thß½ng ?

              Gi¶ ngó lÕi b¯n vách t߶ng ü rû
                Su¯i ngu°n xa
                Ngßþc nß¾c
                Xuôi ngàn...

Bài th½ d×ng lÕi. Dß âm b¤t tuy®t kéo dài trong ðem læ thÑ khép mình trong b¯n bÑc t߶ng vôi nhÕt nhòa ü rû ngøc tù.
Chï mµt bài th½, Tu® SÛ ðã trùm l¤p hªt chân tr¶i m¾i cû t× Ð߶ng Thi Trung Hoa t¾i siêu thñc  Tây Phß½ng..."
                                                                                                                                                    Bùi Giáng (1968)

Nªu  nói th½ vån là ng߶i thì có l¨ nhæng l¶i bàn v« mµt bài th½ Không Ы cüa nhà sß Tu® SÛ qua Bùi Giáng  g¥n nhß tiên tri ðúng ðßþc  cuµc ð¶i sau này cüa v¸ chân tu : b¸ giam hãm trong b¯n bÑc t߶ng vôi nhÕt trên m߶i nåm .  Nhßng có l¨ nhà sß ðã thoát tøc ngay t× xa xßa khi ðã tñ ch÷n cho mình mµt cuµc s¯ng tu hành xu¤t thª. Chân tài và tri thÑc cüa mµt con ng߶i siêu phàm ðü ð¬ cho nhæng gì d¯i trá x¤u xa  cüa chª ðµ phäi kiêng n¬ khiªp sþ trong phß½ng cách bÑc hÕi giam c¥m thân xác nhà th½ . May m¡n thay, chân lý thñc tÕi là mµt cái gì khó có th¬ xóa m¶ ðßþc...

***********************************************************************************************************************************

4.    Cao T¥n :

Cách ðây khoäng 19 nåm, sau khi qua MÛ ðßþc mµt nåm (1980),  xin ðßþc vô làm thþ hàn · mµt xß·ng ðóng tàu s¡t ch· d¥u · hãng NASSCO, San Diego ti¬u bang California, tình c¶ nghe thiên hÕ k¬ có ông nhà th½ Vi®t Nam cûng làm thþ s¡t cùng hãng. Và cûng tình c¶ ðßþc ð÷c các bài th½ räi rác trên báo chí Vi®t cüa mµt thi sî lúc ðó ðang  ðßþc nhi«u nhà vån häi ngoÕi °n-ào bàn tán ( phäi hi¬u là lúc ðó cµng ð°ng ng߶i Vi®t trên thª gi¾i còn ít, phß½ng ti®n thông tin chßa d°i dào nhß bây gi¶ và công nhân lao ðµng n£ng trong hãng ðóng tàu ða s¯ là dân dao búa hay M­-tây-c½, nghe có thi sî  VN làm thþ s¡t vác cái búa tài s°i to tß¾ng và máy hàn xì trên lßng ai cûng cho là hiªm ). Cái tên Cao T¥n nghe lÕ nhßng khi biªt là bút hi®u khác cüa nhà vån Lê t¤t Ði«u  càng cäm th¤y nhi«u ¤n tßþng h½n næa  vì h°i · VN truy®n Tß Chån V¸t ðång nhi«u t§p trên trang báo Tu±i Xanh là mµt truy®n lôi cu¯n.  BÇng ði sau h½n chøc nåm næa m¾i có d¸p ð÷c lÕi nhæng bài th½ cüa Cao T¥n khi vào mµt ti®m sách báo bång nhÕc Vi®t Nam · Orange County (Little Saigon)trong mµt t§p th½ r¤t möng và g÷n gàng, nh¤t là bài tña lÕi ðßþc nhà vån Võ Phiªn viªt lÕi càng th¤y thích. Gi¾i thi®u th½ cüa Cao T¥n có l¨ không gì hay h½n b¢ng chép lÕi bài Tña cüa nhà vån Võ Phiªn.  Xin chia së v¾i các bÕn...

L–I GI•I THIŽU (cho T§p Th½ Cao T¥n do Võ Phiªn viªt)

G¥n ðúng hai nåm sau ngày chúng ta bö nß¾c ra ði, t¶ Bút LØa s¯ 1 tung ra  hai bài th½ lÕ lùng cüa mµt tên tu±i lÕ ho¡c:   CAO T…N.
Th½ Cao T¥n ðßþc tán thß·ng ngay. Nó gây ch¤n ðµng. Nó thành mµt biªn c¯ trong sinh hoÕt vån ngh® tha hß½ng. Trong gi¾i ðµc giä và gi¾i c¥m bút n±i lên mµt th¡c m¡c: "Th½ hay ð¤y ". "T¾i l¡m. Nhßng Cao T¥n là ai v§y?"

Cao T¥n hành tung bí m§t nhß T.T.Kh. ; vì v§y ng߶i ta e r¢ng r°i cûng chï thoäng qua trên thi ðàn trong ch¯c lát nhß T.T.Kh. Nhßng không. T× s¯ n÷ sang s¯ kia, Bút LØa tiªp tøc ðång th½ Cao T¥n g¥n mµt nåm tr¶i. Và th½ ¤y càng ngày càng "t¾i". Nó không phäi là mµt phút ngçu nhiên may m¡n, mà d¥n d¥n chÑng minh mµt tài nång có bän lãnh væng vàng. Vào khoäng tháng 11-1977 nhà vån M£c в "riêng nh¡n Cao T¥n: Cäm l¡m". Sau ðó, nªu nhà vån còn theo dõi, còn ð÷c næa, ch¡c ch¡n s¨ còn "cäm" h½n næa.

Vì kÛ thu§t làm báo, Bút lØa ðã dành cho cao T¥n mµt sñ xu¤t hi®n ðµt ngµt, c¯ ý gây mµt kinh ngÕc. Thñc ra sau này chúng ta l¥n l¥n nh§n th¤y sñ ngÕc nhiên cüa ðµc giä không hÆn chï là kªt quä do kÛ thu§t cüa ngh« nghi®p: Trong bän ch¤t Th½ Cao T¥n vçn có cái gì ðµt ngµt, luôn luôn khiªn ng߶i ð÷c ngÕc nhiên.

Cái ¤y trß¾c hªt là ð« tài. Nhi«u bài th½ cüa Cao T¥n ðßþc kªt c¤u nhß truy®n, nhæng câu truy®n khá ly kÏ: truy®n hai ng߶i bÕn t¸nh kh¦u u¯ng tì tì giæa sa mÕc; truy®n chàng Cù L¥n có cái túi nhö: truy®n dåm th¢ng khùng bàn truy®n vá tr¶i; kë vßþt su¯i trèo non v« nß¾c ph¤t c¶ kh·i nghiã nhß "hùm thiêng cña móng thét rung tr¶i" ng߶i leo lên tßþng Th¥n Tñ Do MÛ qu¯c tñ ð¯t mình làm lØa sáng ð¬ soi tìm trong ðáy bi¬n " nhæng oan h°n ai bö giæa bao la" v. v...

Cái ðµt ngµt ¤y lÕi · nhæng hình änh ðµc ðáo, ý tß·ng b¤t ng¶. Ho£c v« nhæng lá thß gØi t× Sàigòn qua ngoÕi qu¯c, v×a phäi ca ngþi cách mÕng v×a tiªt lµ sñ thñc bi ðát qua l¶i l¨ úp m·:

                    " Thß quê hß½ng nhß tên h« ¯m n£ng
                      H°n tang thß½ng sau m£t nÕ tß½i c߶i "

Ho£c th¤t v÷ng vì nhæng l¶i thß b¤t lñc cüa vþ, kë tha hß½ng bäo vþ thay vì viªt lách quanh co, hãy gØi vài sþi tóc m© già, gØi viên söi nhö bên ð߶ng...
                    " Và gØi cho anh mµt t¶ gi¤y tr¡ng
                       Th¤m ß¾t tr¶i quê qua mái dµt ðêm mßa
                       Ь anh ð÷c: mênh mông ð¶i lÕnh v¡ng
                       Em tiªc thß½ng hoài ¤m áp g¯i chån xßa ."

Ho£c v« t¤m hình nhþt nhÕt trên thë cån cß¾c cû mà m²i chúng ta còn mang theo:

                    " Ôi trong ví m²i ng߶i dân m¤t nß¾c
                       Còn mµt oan h°n m£t mûi ngu ng½ "

Cái ðµt ngµt không còn · nhæng l¶i nhæng chæ, nhæng cách nói không th߶ng th¤y trong vån chß½ng, càng không th߶ng trong thi ca:
                     " Mày có linh thiêng qua ðây tao cúng
                       Mµt ch¥u phim X, mµt quä t¡m h½i
                       Thiên ð߶ng mày høt thì tao ðang s¯ng
                       Cûng ng¤t ngß ð¶i nhß con cü khoai ".
 
Ch¡c ch¡n s¨ có l¶i c§t v¤n:" Cái ðµt ngµt thì dính dáng gì ðªn giá tr¸ cüa thi ca ?".
Quä v§y, th§t khó xác nh§n r¢ng th½ hay là th½ kÏ lÕ, m£c dù xßa nay không hiªm nhæng tr߶ng hþp thi nhân ðua nhau bi¬u di­n các trò quái ðän: tñ dßng ðiên loÕn, ðòi u¯ng ánh sáng, bay lên trång, ð¾p các vì sao v.v...
    еt ngµt, kÏ lÕ, có th¬ không phäi là mµt giá tr¸. Nhßng ai biªt ðßþc ðích xác ðâu là nhæng yªu t¯ làm nên giá tr¸ cüa th½ gây nên xúc cäm th½ ? chÆng qua thi ca là ð¸a hÕt cüa tình cäm, cüa tß·ng tßþng, vànhà th½ vçn khoái chÑng tö mµt sÑc tß·ng tßþng  phóng khoáng, phi phàm ai n¤y ra sÑc vßþt thoát ra ngoài khôn sáo t¥m th߶ng. Giæa nhæng kë ð¾p sao u¯ng trång v.v...Cao T¥n không ch÷n ki¬u quái d¸ nh¤t. V§y mà Cao T¥n vçn gây ðßþc cäm tß·ng ðµt ngµt ðµc ðáo. Có phäi chính vì thª mà cái kÏ lÕ này ðâm ra ít sáo h½n cä ?
    TÑ th½ lÕ, câu th½ ð©p _ trong hòan cänh mµt cuµc s¯ng thanh bình tÕi quê hß½ng, ðó hÆn là nhæng mong ß¾c cüa kë ch÷n nghi®p thi ca. Nhæng cái ¤y ð«u có · Cao T¥n. Nhßng trong cänh ngµ lßu lÕc hi®n nay, li®u còn có ai c¥m bút chï vì nhæng lý do ngh® thu§t nhß thª ? Và trong s¯ ðµc giä li®u m¤y ai còn tìm ð÷c th½ vì tÑ lÕ l¶i hay ?
    Ch¡c ch¡n khi nhà vån M£c в "cäm" cao T¥n, cái cäm ¤y không vì mµt hình thÑc  ngh® thu§t ðµc ðáo hay ðiêu luy®n. cái h¤p dçn cüa Cao T¥n ðó là mµt tâm sñ v×a bi th¯ng v×a phçn u¤t, mµt phong thái ngang tàng trong tuy®t v÷ng. Ng߶i t¸ nÕn nhìn vào th½ Cao T¥n th¤y ni«m ðau ð¾n xót xa : ni«m ðau cüa mình; th¤y n²i cay ð¡ng, n²i cay ð¡ng cüa mình, th¤y chán nän mênh mông: cüa mình....Và trên ch×ng ¤y nét tâm trÕng cüa chính mình là mµt khí phách hào hùng cüa ng߶i lâm vào mÕt lµ .

Nghî ðªn cänh sa c½ lÞ v§n, ng߶i th½ c߶i: "Ông thßþng ðÆng cu li". Nói ðªn mµt phi công th¤t thª, lÕi c߶i " жi kh¯n kiªp ðã quång ông xu¯ng ð¤t". K¬ chuy®n mµt ng߶i trân tr÷ng giæ t×ng chút kÖ ni®m cüa m©, cüa vþ, cüa bÕn bè trong cái túi nhö kè kè mang theo mình, lÕi c߶i : ðó là chàng Cù l¥n ! Trong th½ Cao T¥n th߶ng ¦n hi®n nø c߶i, c߶i nhß ng߶i Vi®t Nam vçn c߶i trong t§n cùng cay ð¡ng. Яi v¾i ng߶i ngoÕi qu¯c ðang s¯ng quanh ta không biªt h÷ th¤y thª nào; riêng ð¯i v¾i chúng ta tiªng c߶i ¤y là xao xuyªn ðªn t§n ðáy tâm h°n : cách xa quê hß½ng muôn vÕn d£m, có th½ Cao T¥n lúc ðau ð¾n ta "ðßþc" ðau ð¾n trong cách thª bi¬u hi®n ð£c bi®t cüa dân tµc. ChÆng cûng khoái sao ?
    Cao T¥n c߶i cay ð¡ng, nói huênh hoang ngÕo mÕn, l¡m khi ðªn tøc t¢n, nhß thª chï vì không mu¯n ph½i bày ch² thäm hÕi. sñ thñc phiá sau tiªng c߶i ¤y, phiá sau cái nghênh ngang ¤y là mµt cänh thäm hÕi : ch² g£p gÞ chung cüa t¤t cä chúngta. G£p gÞ ð¬ thß½ng nhau.
    Con ng߶i c߶i cþt ngÕo ngh­ có th¬ là ng߶i "yªu" h½n b¤t cß ai khác. Nåm chàng tráng sî h÷p nhau bàn chuy®n l¾n su¯t ðêm, qu¤t ngã la li®t nhi«u chai rßþu mÕnh, ð¬ r°i m¶ sáng hôm sau :

                        Sàn gác tr÷ nhæng tâm h°n bão n±i
                        Nhæng hào hùng u¤t h§n g¯i lên nhau
                        Kë thÑc tïnh ngu ng½ nhìn n¡ng m¾i
                        "Ta làm gì cho hªt nØa ð¶i sau ?..."

chàng Cù L¥n b¸ gi§t cái túi nhö bí m§t :

                        " Cù L¥n d÷a ðêm nay ðâm chªt hªt
                        Ôi ví d¥u chú m· ðßþc tim anh
                        Chú cûng th¤y mµt kho tàng th¡m thiªt
                        V¾i khån tay nhàu nát chæ thêu xanh..."

Cái nghênh ngang bên ngoài chï ð©p vì cái" kho tàng th¡m thiªt" bên trong. Nªu không thª nó vô duyên biªt m¤Ü
Kho tàng cüa Cao T¥n chßa m· hªt _ th¶i gian xu¤t hi®n trên thi ðàn cüa Cao T¥n còn qúa ng¡n v¾i mµt ð¶i vån th½ _ tuy nhiên chúng ta ðã b¡t g£p bao nhiêu cái thäm thiªt : ho£c nhæng nh¾ nhung hß¾ng v« t×ng chiªc ghª công viên, t×ng cáì tháp chuông nhà th¶, t×ng viên gÕch vÞ · góc v߶n quê xßa, vì :

                        " Dß¾i ghª công viên anh gi¤u th¶i th½ dÕi
                        Trên tháp nhà th¶ anh gi¤u ni«m tin
                        Trong v߶n cû anh gi¤u th¶i hÕnh phúc
                        N½i nø c߶i em anh gi¤u trái tim "

ho£c nhæng th¡c m¡c v¦n v½ : — cái xÑ s· muôn trùng xa cách, · n½i thành ph¯ mình ðã r¶i bö ði không h©n ngày v« bu±i sáng hôm nay nhæng ai ðang bß¾c ði trên con ð߶ng quen thuµc trß¾c nhà mình ? trßa nay ai ng°i trên ng÷n ð°i th· mùi gió thông mà mình nh¾ quay qu¡t ? và :

                        " Chú nào ng°i trß¾c hiên nhà ta chi«u nay
                        Nghe mßa Sài gòn rÕt rào th½m mát
                        Sau mµt ngày n¡ng lóa chín t×ng mây
                        Nhæng mái tôn mßa c߶i ran hÕnh phúc "

 Cao T¥n có cä cái cao ngÕo cüa tráng sî lçn cái yªu ðu¯i vô vàn cüa chàng Cù L¥n. Và ðó cûng là hai khía cÕnh cüa m²i mµt tâm h°n di tän tha hß½ng. " Cäm"nhau vì thª. Ô m¯i cäm thông thäm thiªt giæa nhæng tráng sî ...Cù l¥n.

Tr߶ng hþp th½ Cao T¥n gþi lên mµt v¤n ð« : khä nång sáng tác cüa ng߶i di dân lßu lÕc.

Ð¥u tháng tß nåm ngoái tÕp chí Newsweek có bài ki¬m ði¬m v« cái thª gi¾i th¥m l£ng cüa di dân: t× 1972 ðªn nay, nhà c¥m quy«n Xô viªt ðã cßÞng bÑc t¯ng xu¤t  "g¥n tr÷n mµt thª h® nhæng vån ngh® sî xu¤t s¡c nh¤t cüa nß¾c Nga" thñc hi®n cuµc "thanh tr×ng vån h÷c l¾n lao nh¤t k¬ t× th¶i Staline", và nhæng vån ngh® sî n÷ ðã m¤t sÑc sáng tÕo khi ra khöi nß¾c .
        Thi sî Alekxandr Galich kêu r¢ng · Paris h÷ m¤t ngôn ngæ và t¤t cä xung quanh ð«u câm nín, h÷ s¯ng giæa mµt thª gi¾i câm. Phong phú nhß Alekxandr Solzenitsyn,tiªng r¢ng tiªp tøc viªt hång vçn không th¤y cho in ðßþc gì ðáng k¬ sau 1974 .
Vladimir Maximov v×a xu¤t bän t¶ tÕp chí cüa di dân Nga v×a bäo " bây gi¶ chuy®n làm ng߶i quan tr÷ng h½n chuy®n làm nhà vån".
        Jerry Kosinski, nhà vån di cß Ba Lan thành công b¢ng các tác ph¦m anh ngæ, ðã mïa mai các ð°ng nghi®p Nga n÷ : Thay vì viªt lách, h÷ ng°i trong các quán cà phê Pháp mà nói tiªng Nga, bàn chuy®n giäi phóng c¯ qu¯c. Thoát ra khöi mµt ngøc tù, h÷ lÕi tñ giam mình vào mµt ngøc tù khác, cái ngøc tù cüa thÑ  ngôn ngæ và vån hóa riêng bi®t cüa h÷ .
        Chúng ta lo l¡ng: Thª gi¾i Tây Phß½ng quanh mình ð¯i v¾i chúng ta càng câm l£ng h½n là ð¯i v¾i các ngh® sî Nga. Có phäi do ðó mà th¡c m¡c: " Cao T¥n là ai ?"
        Câu höi ðó chÑng tö ng߶i ta khôn tin cuµc s¯ng di cß có th¬ là khung cänh xu¤t hi®n mµt tài nång m¾i ....
        Trong lúc chúng ta suy nghî v« mµt sñ may m¡n xäy ðªn trong sinh hoÕt vån ngh® ly hß½ng cüa Vi®t Nam thì thi sî Minoru Fujita t× Los Angeles bay v« Ðông Kinh ð¬ ð÷c trß¾c Nh§t Hoàng bài ðoän ca cüa ông trong d¸p ð¥u nåm.

Ðó là mµt tøc l® ðã có t× lâu ð¶i: hàng nåm nß¾c Nh§t ch÷n l¤y m߶i bài hay nh¤t trong s¯ nhi«u ðoän ca ( hay còn g÷i là Hài Cú) ðßþc viªt ra kh¡p trong và ngoài nß¾c. Tªt ðªn trong mµt bu±i l­ long tr÷ng các tác giä ðßþc m¶i vào hoàng cung tñ mình ngâm th½ trß¾c m£t vua .
        Minoru Fujita là thi sî hªt sÑc hiªm hoi thành công · häi ngoÕi . Ng߶i thi sî ¤y lÕi ðoÕt ðßþc cái vinh dñ này nhæng hai l¥n: mµt l¥n vào nåm 1971, l¥n næa nåm 1977.
        Fujita xa quê hß½ng t× 1953, tÑc ðã mµt ph¥n tß thª kÖ. Ngày ¤y ông chßa t×ng làm th½ . TÕi sao cái nång khiªu ð¯i v¾i  loÕi th½ c± ði¬n có mµt l¸ch sØ xßa hàng nghìn nåm lÕi b²ng dßng näy sinh r°i phát tri¬n rñc rÞ n½i ng߶i cñu thüy thü s¯ng trong hoàn cänh tha hß½ng ? Cuµc ð¶i vçn dành quy«n thïnh thoäng tung ra mµt chuy®n lÕ th߶ng, khó hi¬u .
        Fujita khiªn Cao T¥n không ðªn n²i kÏ quái , nhßng li®u có khiªn n±i nhæng ng߶i c¥m bút lßu vong cüa Vi®t Nam tr· nên lÕc quan ?
        Nghî ngþi v« tr߶ng hþp Fujita, mµt ký giä cüa t¶ Los Angeles Times ðã tìm g£p mµt bài ðoän ca Nh§t mà ông ta d¸ch:

                             I no longer know
                        What they are saying
                        In my native land
                        But I know the flowers
                        Smell the same

Mµt ng߶i lßu lÕc lâu nåm, biªt r¢ng quê hß½ng ðã träi qua nhi«u biªn ð±i, biét mình ðã xa lÕc các v¤n ð« cüa xã hµi cû ðªn n²i không còn biªt n½i c¯ qu¯c ð°ng bào ðang suy nghî v« nhæng v¤n ð« gì, ðang nói nång nhæng gì næa . Dù saong߶i ¤y còn th¤y có ði«u an üi là · n½i ðó hoa xßa vçn töa mùi hß½ng cû: cái ¤y thì muôn ð¶i không thay ð±i .
        Th¶i gian Cao T¥n xa nß¾c chï b¢ng mµt ph¥n m߶i th¶i gian cüa Fujita . Thª nhßng sñ cách bi®t giæa Vi®t Nam hi®n nay v¾i Cao T¥n, v¾i chúng ta l¾n lao h½n nhi«u: chÆng nhæng bµ m£t xã hµi ð±i khác, tâm lý con ng߶i, mà tß tß·ng ngôn ngæ · nß¾c ta cûngð±i khác. Th§t v§y, cái tiªng nói m¾i do cách mÕng ðßa vào Sàigòn g¥n ðây khác trß¾c nhi«u chÑ.

                            "Quê xßa ng߶i ð±i tiªng ng߶i
                        Trß¾c sau hoa vçn mµt mùi hoa th½m."

        Và thª là ông Fujita  cÑ yên trí làm th½, và làm th½ hay, và th½ ông ðßþc tán thß·ng cä trong nß¾c lçn ngoài nß¾c.
Cao T¥n và ng߶i c¥m bút Vi®t Nam lßu vong không có ðßþc hoàn cänh ¤y . Hoa quê hß½ng vçn th½m mµt mùi, nhßng ngØi hoa bây gi¶ phäi có mµt l§p tr߶ng, mµt l§p tr߶ng ngØi hoa m¾i lÕ . B¸ bÑc t߶ng l§p tr߶ng ngån cách hoàn toàn ð߶ng giao tiªp v¾i quê hß½ng, Cao T¥n v×a làm th½ v×a la hoäng:

                            "Tiªng Vi®t trong ta ngày m²i héo
                        H°n Vi®t trong ta ngày m²i khô"

Dù ðang thành công Cao T¥n không lÕc quan n±i , không h« lÕc quan chút nào; tuy v§y th½ Cao T¥n nh¤t th¶i cûng tránh cho chúng tamµt cänh trÕng r¤t ðáng bi quan. B·i vì làm th½ trong cänh sþ....hªt tiªng hªt chæ, chuy®n ðã ðáng thß½ng nhßng ðáng thß½ng h½n có l¨ là khi mµt t§p th¬ di dân ðông ðäo và bu°n thäm nhß chúng ta mà không có ðßþc mµt tiªng th½ nói lên cái cänh ngµ cüa mình.
                                                                                                                                             Võ Phiªn (1-1978)

                            MAI M�T ANH V‹

Mai m¯t anh v« có th¢ng túm höi                         Bài h÷c l¾n t× khi ðªn MÛ         
Mày qua bên MÛ h÷c ðßþc cü gì                         Là ngày ðêm thß½ng nß¾c mênh mang
Mu¯n biªt tài nhau ðßa ông cây ch±i                   Thù h§n b÷n làm nß¾c ông nghèo xí
Nói mày hay ông thßþng ðÆng cu li                     H§n g¤p nghìn l¥n khi chúng ðánh ông vång            

Ông rØa bát chì h½n bànµi trþ                              Nªu mai m¯t b²ng ð±i ð¶i phen næa
Ông quét nhà sÕch h½n em bé ngoan                  Ông anh hùng ông cÑu ðßþc quê hß½ng
Ngày ngày phóng xe nhß th¢ng phäi gió            Ông s¨ m· ra nghìn là cäi tÕo
Ðêm v« n¢m vùi nß¾c m¡t chÑa chan                  Lùa cä nß¾c vào h÷c t§p yêu thß½ng       

Ngh® thu§t nói b²ng hóa trò lao ðµng                 Cuµc chiªn cû s¨ coi là ti«n kiªp
Th¢ng nào nói nhi«u, th¢ng ¤y tay to                 Phän ðµng gì cûng chï s¯ng tråm nåm
Tiªng M© th߶ng chï dùng chØi ð±ng                  B° b¸ch hªt không ðÑa nào là Ngøy
Hay nhæng ðêm s¥u tí toáy làm th½                     Th¡ng vinh quang mà bÕi cûng anh hùng
                                                                                                                                 tháng 3, 77
Ông h÷c · MÛ ð¤t tr¶i bát ngát                            
Mà tình ng߶i nhö h½n que tåm                            **Khoan dung và ðµ lßþng thay tinh th¥n cüa ng߶i chiªn sî qu¯c gia, tuy
 Nhi«u ðÑa h°n nhiên gi¯ng b¥y trë nít                thua cuµc phäi s¯ng tha hß½ng nhßng t¤m lòng vçn m· ra nhß là mµt cách
Còn h°n ông: già c¯c cÞ nghìn nåm                     giäi quyªt nhæng ni«mthù h§n,ð¥u m¯i cüa chiªntranh,xungðµt và ðau kh±.
 

                                                    Ta Làm Gì
                                  Cho Hªt NØa жi Sau ?

Dåm th¢ng khùng h÷p nhau bàn chuy®n l¾n                Mµt tráng sî  vô êm ch×ng sáu c¯i
Gánh s½n hà toan ch¤t thØ trên vai                                "Th¥n Tñ Do gi¶ ðÑng · n½i nào ?
Chuy®n binh lØa anh em ch×ng cûng ¾n                        Ta mu¯n ðªn leo lên làm ðu¯c m¾i
D÷n tinh th¥n: cßa nh© ðÞ ba chai                                  Tñ ð¯t mình cho lØa sáng xem sao

R×ng ð¤t khách bÕt ngàn màu áo tr§n                          Th¥n Tñ Do gi½ hoài cây ðu¯c lÕnh
Xong hi®p ð¥u mây núi ðã bâng khuâng                       Ta tiªc gì nåm chøc ký xß½ng da
Hào khí b¯c ðü m߶i thành ch¤t ng¤t                             S¨ làm ðu¯c soi tìm trong ðáy bi¬n
Chuy®n vá tr¶i coi ðã nh© nhß không                             Nhæng oan h°n ai bö giæa bao la...."

Mµt tráng sî vung ly c߶i ngÕo mÕn                               Bình minh t¾i mµt chàng b×ng tïnh gi¤c
"NØa ð¶i xßa ta tr¤n thü lßu ð°n,                                    Th¤y chiªn tr߶ng la li®t xác anh em
Nay ð¤t khách kéo lê ð¶i r¤t nän                                   Nåm tráng sî b¸ m߶i chai qu¤t gøc
Ta tính s¨ v« vßþt su¯i, trèo non...                                   жi tha hß½ng coi bµ vçn êm ð«`m

S¨ có lúc r×ng sâu b×ng chuy¬n ðµng                           Sàn gác tr÷ nhæng tâm h°n bão n±i
Nhæng hùm thiêng cña móng thét rung tr¶i                   Nhæng hào hùng u¤t h§n g¯i lên nhau
Và sông núi s¨ vß½n mình tr²i d§y                                  Kë thÑc tïnh ngu ng½ nhìn n¡ng m¾i
Và c¶ bay trên ð¤t nß¾c xinh tß½i ."                                "Ta làm gì cho hªt nØa ð¶i sau ?"...
                                                                                                                                     tháng 3, 77
 

                                            Ch¯n TÕm Dung

Nhà tôi · toòng teng ðïnh ð°i                                     Giæa ðïnh sß½ng mù thông ðáy vñc
Bu±i mai ði làm th¤y ð¶i xu¯ng d¯c                          Trên ð߶ng chênh chªch n¡ng mênh mang
Sau lßng sß½ng ng§p cao lßng tr¶i                           Trôi xuôi mµt mänh h°n lßu lÕc
Trß¾c m£t thông s¥u reo ðáy vñc                              Ðã chán nhân gian · cu¯i ð߶ng

B¡t ð¥u ngày b¢ng mµt chút vui                                 Chi«u v« lên d¯c thân t½i tä
Hát nghêu ngao trong lòng xe r²ng tuªch                 Mµt quä hoàng hôn ðö kín tr¶i
Bài ca quen b²ng chþt quên l¶i                                  Mình m¾i ngoi lên ngày ðã ngä
Chút kÖ ni®m còn lÕi m¤t kh½i kh½i                             Ðêm ph¶ lån lóc ngü thay ch½i

Tiªng Vi®t trong ta ngày m²i héo                               Giæa ðïnh sß½ng mù thông ðáy vñc
H°n Vi®t trong ta ngày m²i khô                                  Ngßþc xuôi ng½ ng¦n mµt linh h°n
D¯c m· nhß ð¶i ta trß¾c m£t                                        Còng lßng gánh n¯t ð¶i lßu lÕc
Sß½ng kín nhß ð¶i ta hôm xßa                                     N£ng trîu nghìn cân nh¾ nß¾c non
                                                                                                                           tháng 5, 77
Giang h° mµt túi bài ca cû
Hát nhäm cho qua n¯t tu±i già                                    **Tác giä qua MÛ nåm '75 cß ngø tÕi San Diego t× ðó ðªn gi¶ và làm
Qua nhæng bình minh còn ngái ngü                            ngh« thþ s¡t ðóng tàu mµt th¶i gian. иa danh SanDiego, ðßþc g÷i
còn nhß chßa lÕc m¤t quê ta                                        là San-ð¸a-g°-gh« vì có nhi«u ð°i núi và sß½ng mù sáng s¾m hay
                                                                                       khi chi«u buông.Thþ s¡t ðóng tàu r¤t cñc và n£ng nh÷c...nên sau ðó 
                                                                                       tácgiä ð±i nhi«u ngh« khác nhau, k¬ cä làm nhân viên cänh sát MÛ.

                                    TH¿ QUÊ H¿´NG

Thß quê hß½ng nhß tên h« ¯m n£ng                 Anh mu¯n th· mùi nh÷c nh¢n nô l®
H°n tang thß½ng sau m£t nÕ tß½i c߶i              GØi cho anh manh áo rách con th½
Son ph¤n hân hoan phü nghìn cay ð¡ng           Con chào ð¶i, ta r×ng sâu lính trë
M¡t l® ð¥y mi®ng hát nhæng l¶i vui                   Ta non cao, con t§p nói u ½
                                                                     Gi¶ bß¾c ð¥u ð¶i chân non v¤p ngã
Ta biªt thß em vßþt muôn cØa äi                      Sao nâng con qua tri®u l¾p sß½ng mù ?
M¡t sài lang soi nát cä linh h°n
Em chÆng ðßþc khóc cùng ta b¢ng chæ            GØi cho anh viên söi nhö bên ð߶ng
Thì gØi làm chi dåm kh¦u hi®u bu°n nôn             Anh s¨ ð÷c ra tråm nghìn l¯i cû
                                                                     GØi cho anh vài nhánh cö quê hß½ng
GØi cho anh mµt sþi tóc m© già                        Anh s¨ ð÷c ð¤t tr¶i ta th·
Røng âm th¥m trên hiên chi«u hiu quÕnh
(Nuôi mµt b¥y con cu¯i ð¶i vçn lÕnh)                Và gØi cho anh mµt t¶ gi¤y tr¡ng
Cho anh hôn ½n n£ng mµt th¶i xa                    Th¤m nß¾c tr¶i quê qua mái dµt ðêm mßa
                                                                      Ь anh ð÷c : Mênh mông ð¶i lÕnh v¡ng
                                                                     Ta tiªc thß½ng hoài ¤m áp g¯i chån xßa
                                                                                                            Tháng 4, 77

Bài th½ trên ðã làm không ít các quân nhân VNCH ly hß½ng mµt mình, vþ con còn k©t lÕi · Vi®t Nam trong lúc vµi vã di tän nåm 75 phäi nhö l® m²i khi nh§n ðßþc thß cüa gia ðình trên ð¤t MÛ. S¯ng bên này mà mµt nØa h°n còn k©t lÕi bên nhà. Cûng may sau này có chß½ng trình nhân ðÕo ODP nên ða s¯ các gia ðình b¸ cách ly ðã ðßþc ðoàn tø, ch¤m dÑt nhi«u t¤m bi k¸ch cüa cuµc ð¶i...
 

                                   THA H¿´NG

Chàng Cù L¥n có cái túi nhö                                      Ðáy túi nhö thì ð¥y danh thiªp cû
Su¯t b¯n mùa gi¤u diªm nhß ðiên                               Nhæng tên ng߶i tên tïnh ðã xa xßa
Anh em sùng nghi th¢ng này ch½i khó                        Nhæng dòng vµi ghi h©n hò g£p gÞ
Thü cÆng tí ti«n len lén tiêu riêng                                Nhæng ð߶ng quen không tr· lÕi bao gi¶

Hªt chuy®n ch½i mµt chi«u ðông lÕnh cóng                Trä túi th¢ng em , cä b¥y b²ng x®
Ðè th¢ng em ra cß¾p túi coi ch½i                                 Cù L¥n x¤u h± chØi nhß ca
Gác tr÷ rung rinh nhß thuy«n bi¬n ðµng                      Cái túi nhö tß·ng ð¥y lòng ti ti®n
Th¢ng em kêu nhß s¡p sØa xong ð¶i                           Hóa ðem theo muôn vÕn mänh quê nhà

Mi®ng túi m· kho tàng r½i tung tóe                              Cù l¥n d÷a ðêm nay ðâm chªt hªt
Mµt lÕng vàng trong gi¤y gói ð½n s½                           Ôi ví d¥u chú m· ðßþc tim anh
Mµt ðÑa hét : " Vàng này th¢ng em bé                        Chú cûng th¤y mµt kho tàng th¡m thiªt
Không mÕi ði, mày tính ð¬ ðem th¶ ?"                          V¾i khån tay nh¥u nát  chæ thêu xanh

" Sß chúng mày, vàng ðem theo b¯n cøc                     V¾i danh thiªp nhæng tên ð߶ng ðã ð±i
Ông bán ba, b¡t g÷n m¤y tråm ðô                               Nhæng s¯ nhà ch¾p m¡t ðã tang thß½ng
Còn cøc này tàn ð¶i ông cóc bán                                 Nhæng ch¯n h©n nghìn nåm không tr· lÕi
Lúc lên ð߶ng bà cø dúi tay cho".                                Nhæng tên ð¶i t½i tä kh¡p quê hß½ng
                                                                                                                                    tháng 10, 77

Mµt chiªc khån tay cû xì, cû x¸t                                   Vi®t t¸ nÕn · MÛ có m¤y ðþt. Ðþt ð¥u ða s¯ là thanh niên con trai ðµc
M¥u nâu già thêu m¤y chæ xanh xanh                        thân, vþ con còn k©t lÕi . Sau ðó là ODP, ðoàn tø cä gia ðình, ðü m÷i 
" Gië rách gì ðây h· th¢ng chªt ti®t ?"                          thành ph¥n. R°i cu¯i cùng H.O. qua sau cûng nhi«u, nên s¯ di dânVi®t  "Khån vþ tao trao ngày khoác áo nhà banh !"             Nam ngày càng tång. NÕn trai th×a gái thiªu cûng b¾t cång thÆng. T×
                                                                                        ðó thñc ph¦m quê hß½ng,sinh hoÕt cµngð°ng m²i ngàythêm phong
                                                                                        phú,cµng v¾i phß½ng ti®n thông tin và xã hµi Vi®t Nam ðßþc c·i m·
                                                                                        h½n nên cuµc s¯ng tha hß½ng ðã b¾t bu°n thäm nhi«u so v¾i h°i tác
                                                                                        giä sáng tác bài th½ trên...Ýnghîa cüa bài th½ bây gi¶ ð÷c lÕi ðã khác.

                            TRÊN NON CAO

Ta biªt nhà ông r¥u th¤y m°                                        Trên núi cao ta biªt rành mµt ch²
Thôi cu¯i tu¥n này theo ta lên núi                                Có hòn ðá xanh, có g¯c thông già
Lên th§t cao nhìn xu¯ng ð¶i lô nhô                               Ng°i trên ðá ông s¨ thành Trang TØ
Rû b¾t bøi tr¥n, quên thân múa r¯i                                H°n nh© tênh theo bß¾m lßþn chi«u tà

H½n m߶i nåm nhà ông bay trên cao                            Hãy tña g¯c thông mà nhìn xu¯ng thª
M£t ð¤t nâu xanh n¢m ngoan dß¾i gót                        Tß·ng hôm nào ng¤t ngß·ng chín t¥ng mây
Nhân loÕi tí teo xinh ð©p ch×ng nào                             Còn thß½ng mãi mµt nhân gian bé nhö
Nhân loÕi hi«n t× nhß nhæng con sâu                            Có th¬ ôm tròn trong ðôi cánh tay

Nhæng ðêm ðen tàu trôi qua thành ph¯                        Nhà ông kh± h½n ng߶i vì ðôi cánh
Cä ð¤t tr¶i n· tri®u ánh sao xinh                                   Nhæng thinh khôngbát ngát, nhæng tr¶i xa
M£c nhæng ð¤u tranh l×a l÷c dß¾i ðó                           Này cánh ðÕi bàng nh¾ chân tr¶i thÆm
Nhìn t× cao nhân thª th§t thanh bình                            Thôi cu¯i tu¥n này lên núi cùng ta .
                                                                                                                                    tháng 11, 77
жi kh¯n kiªp ðã quång ông xu¯ng ð¤t
Bôi m£t nhà ông gi¯ng m÷t tên h«                                 **Bài th½ tä tâm trÕng mµt sî quan phøc vø trong ngành Không quân
Tên h« di­u trong k¸ch bu°n luân lÕc                            VNCH so sánh sñ thay ð±i cüa hai cänh s¯ng. ÐoÕn ví v¾i Trang Sinh
S¯ng qua ngày qua tháng r¤t u-mê                               m½ th¤y mình hóa bß¾m th§t khéo, ðü lµt tä n²i bu°n ray rÑt cüa
                                                                                          toàn bài th½.( Cuµc ð¶i chÆng qua là mµt gi¤c ðÕi mµng )
 

                                 Cäm Khái

Trong ví ta này chÑng chï tÕi ngû                                   Nhìn hình chim trên t¶ cån cß¾c cû
M¤t nß¾c r°i gi¶ gia hÕn n½i ðâu                                    Chþt nh¾ câu th½ Gçy cánh ðÕi bàng
Chi«u lßu lÕc chþt thß½ng t¶ gi¤y cû                                Ngàn lçm li®t tan trong chi«u rã ngû
Tái tê c߶i: gi¶ gia hÕn n½i ðâu ?                                    Muôn anh hùng phút ch¯c hóa lang thang

Trong ví ta này mµt thë cån cß¾c                                     Quanh mình xôn xao chuy®n thay qu¯c t¸ch
Hình chøp ngay ð½ r¤t mñc cù l¥n                                   Ng§m ngùi b¥y dåm gi¤y cû coi ch½i
Da nhþt nhÕt nhß b¸ ð¶i nhúng nß¾c                                 Thôi cû ¯ vàng rách r¶i m¤y mänh                                 
Má hóp vào nhß cä tháng không ån                                 Xót xa ðau nhß mình b²ng qua ð¶i

M߶i tám tu±i thành công dân nß¾c Vi®t                          HÞi kë trong hình m£t xanh mày xám
Tên chøp hình làm ta x¤u nhß ma                                    Ng߶i s¡p thành tên m÷i MÛ r°i ß ?
Th¢ng kh¯n nÕn làm sao mà nó biªt                                HÞi th¢ng chiªn binh mµt ð¶i dûng cäm
Ta s¨ thành dân m¤t nß¾c tan nhà                                   Mày lang thang ð¤t lÕ ðªn bao gi¶

Hai mß½i tu±i ta ði làm chiªn sî                                          Ôi trong ví m²i ng߶i dân m¤t nß¾c
Bß¾c giày ðinh lÕng quÕng mµt ð¶i trai                            Còn mµt oan h°n m£t mûi ngu ng½
V×a ðánh gi£c v×a l×ng kh×ng triªt lý                               Ôi trong ví m²i anh hùng thu· trß¾c
Nhßng th¢ng này yêu nß¾c chÆng thua ai                        Còn d§y tr¶i lên nhæng bu±i tung c¶
                                                                                                                                     tháng 6, 77
 Hình cån cß¾c anh nào mà chÆng x¤u
Tên chøp hình nhß mµt lão tiên tri                                                    BÔNG GI„Y
Tri®u m£t ngây ngô bàng hoàng x¾n xác                                  Tß·ng ta nh¾ chú l¡m sao ?
Cùng ðªn mµt ngày gçy ð± phân ly                                    Này cây bông gi¤y bên rào nåm xßa
                                                                                                        ChÆng qua tr¶i ð± c½n mßa
                                                                                               Thì xin cành m÷n ðong ðßa mµt mình
                                                                                                                                    Tháng 12, 77
 

Hình nhß TH´ CAO T…N là t§p th½ duy nh¤t cüa tác giä ðßþc xu¤t bän vào nåm 1978.  Hai mß½i nåm sau, Ông m¾i cho in mµt tác ph¦m khác dß¾i dÕng vån xuôi tñ sñ, tùy bút ( Thß v« Bloomington, Illinois )  k¬ lÕi ð¶i s¯ng và nhæng suy nghî vøn v£t trong t×ng ch£ng cüa cuµc ð¶i . Vçn mµt vån phong ðµt ngµt và am hi¬u ch¤p nh§n cänh ngµ qua nhæng kinh nghi®m t×ng träi trong kiªp ng߶i; tác ph¦m sau cûng ðã gây nhi«u xúc ðµng cho ng߶i ð÷c . Và nhà vån Lê T¤t Ði«u hay thi sî Cao T¥n ðúng là mµt chÑng nhân trong cänh ð¶i t¸ nÕn cüa không ít chúng ta khi ðang vui sß¾ng hay ðau kh± kéo dài  kiªp s¯ng tha hß½ng.

********************************************************************************************************************************

5. H° Dzªnh :

Thích nghe nhÕc, thïnh thoäng vçn hát nho nhö nhæng bài ca xßa Vi®t Nam mà có lúc th¤y tâm h°n bay b±ng . Mµt trong nhæng bài hát h¥u nhß ai cûng nh¾ là bài Chi«u do nhÕc sî Dß½ng Thi®u Tß¾c ph± nhÕc t× bài th½ Màu Cây Trong Khói cüa thi sî H° Dzªnh:

                      Màu cây trong khói
                    ( Chi«u )

Trên ð߶ng v« nh¾ ð¥y                     Tôi là ng߶i læ khách                  Bài th½ này theo Nguy­n Kh¡c Xuyên,
Chi«u ch§m ðßa chân ngày               Màu chi«u khó làm khuây           tác giä ðã viªt trong lúc có nhæng Tiªng bu°n vang trong mâÜ....           NgÞ lòng mình là r×ng,               cäm hÑng ðµt kh·i nhß khi sáng tác
                                                         NgÞ h°n mình là mây,                 nhæng bài th½ khác.  Ông ðã viªt bài
Chim r×ng quên c¤t cánh                   Nh¾ nhà châm ðiªu thu¯c           th½ này khi ði công tác höa xa · biên
Gió say tình ngây ngây                     Khói huy«n bay lên cây....           gi¾i: nhìn v« bên kia, ng¡m v« bên này
Có phäi s¥u vÕn c±                                                                              ông th¤y cô ð½n ghê g¾m và ngçu
Ch¤t trong h°n chi«u nay ?                                                                  hÑng l¤ybút viªt bàith½ trên baothu¯c
                                                                                                                                      lá. Sau ðó,  ng߶i nhà lúc ðem gi£t áo
                                                                                                                                      m¾i th¤y bao thu¯c có ghi bài th½...

H° Dzªnh tên th§t là Hà Tri®u Anh, sinh khoäng nåm 1919. Cha là ng߶i Tàu, m© là ng߶i Vi®t vùng Thanh Hoá. Yêu th½ Vi®t Nam không th¬ không ð÷c th½ cüa H° Dzªnh vì th½ ông bàng bÕc nhæng hình änh quê hß½ng, rào rÕt chân tình cüa mµt con ng߶i.

Xin ghi lÕi l¶i tña cüa T§p th½ Quê NgoÕi ðßþc xu¤t bän nåm 1943 :
"...Vào th¶i ti«n chiªn có mµt t§p th½ ra ð¶i, t§p Quê NgoÕi cüa H° Dzªnh. Ch×ng ¤y cái tên ng߶i cûng ðü làm ng߶i ta lßu tâm...L¥n ð¥u tiên thi ca Vi®t Nam ðßþc tô ði¬m mµt cách trau chu¯t b¢ng ng÷n bút linh di®u cüa mµt nhà th½ ngoÕi qu¯c...Tên tu±i cüa ng߶i Minh- Hß½ng ¤y, vån h÷c qu¯c ngæ không n« hà gì mà chÆng ðón tiªp nhß ðã ðón tiªp bao nhiêu nhà vån hæu tài..."

Và ta còn tìm g£p ði¬n hình mµt ðµc giä ßa thích H° Dzªnh, nhà vån Mai Thäo:
" Trong cái thª gi¾i ngµt ngÕt bít bßng tÑc th· cüa nhæng tháp ngà ti«n chiªn nhß nhæng ph¥n mµ lÕnh bu¯t, th½ H° Dzªnh h½n cä Xuân di®u và theo tôi, h½n cä Nguy­n Bính ð¥u mùa, là nhæng chu²i lanh länh nhÕc vàng gõ vui t×ng nh¸p n¡ng trên mênh mông ðài trán thanh niên. Tôi nh¾ mãi cái cäm giác cüa tôi, 20 tu±i, tiªp nh§n mµt t§p th½ còn trë h½n h°n mình ph½i ph¾i, mµt t§p th½ cö non lä lä, mµt t§p th½ c¯m m¾i ð§m ðà, mµt t§p th½ m߶i tám cái xuân ð¥y, ð÷c m²i câu tß·ng nhß có m§t có ð߶ng trong c±. Th½ H° Dzªnh ti«n chiªn là cái trÕng thái ngu ng½ trong su¯t nh¤t cüa mµt tiªng th½ mà chü ð« là tình yêu và ánh sáng..."

Bài th½ sau ðây ghi lÕi cäm tß·ng r¤t trung thñc cüa kë ðang yêu ( và cûng ðã ðßþc ph± nhÕc ):
 

                                    Ng§p Ng×ng

Em cÑ h©n nhßng em ð×ng ðªn nhé !                   Em cÑ h©n nhßng em ð×ng ðªn nhé !
Ь lòng bu°n tôi dÕo kh¡p trong sân ,                 Tôi s¨ trách - c¯ nhiên - nhßng r¤t nh©
Ngó trên tay , thu¯c lá cháy løi d¥n....                 Nªu trót ði , em hãy g¡ng quay v« ,
Tôi nói kh¨ : G¾m , làm sao nh¾ thª ?                  Tình m¤t vui khi ðã v©n câu th« ,
                                                                           жi chï ð©p nhæng khi còn dang d·
Em cÑ h©n nhßng em ð×ng ðªn nhé !                   Thß viªt ð×ng xong , thuy«n trôi ch¾ ð² ,
Em tôi ½i ! tình có nghîa gì ðâu ?                          Cho nghìn sau....l½ lØng....v¾i nghìn xßa.....
Nªu là không lßu luyªn bu±i s½ ð¥u ?                   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
Thu· ân ái long lanh nhß n¡ng løa.
Hoa bß¾m ng§p ng×ng , cö cây l¥n læa,
H©n ngày mai mùa ðªn s¨ vui tß½i,
Chï ngày mai m¾i ð©p , ngày mai thôi !
 

H° Dzªnh l§p gia ðình v¾i ng߶i ông yêu trong hoàn cänh nghèo khó, nhßng tình cäm cüa ông ð¯i v¾i ng߶i yêu r¤t trung thñc. Bài th½ tña ð« Giän D¸ dß¾i ðây có l¨ ðßþc sáng tác ð¬ b¥y tö t¤m lòng cüa ông ð¯i v¾i vþ:

 
                            Giän d¸

Em ån, em nói, em c߶i                                    Trên ð¶i hai ðÑa yêu nhau
Kiªp này không có hai ng߶i nhß em                Qu¥n ðen hóa ð©p, áo s¥u hóa vui

Kinh thành qu¥n nhi­u, hàng len                       Tình là hÕnh phúc chia ðôi
Em tôi áo tr¡ng, qu¥n ðen s½ sài                      Hß½ng lan k¨ ðá , trång soi d§m tr߶ng....
Ai mà ð¬ ý vào ai                                             Ð×ng mong ß¾c cä thiên ð߶ng
Qu¥n ðen l¦n bóng, áo gai l¦n màu                  Hãy xin l¤y nØa t¤c v߶n v¡ng hoa
 

Tác giä ðã k¬ lÕi lai l¸ch cüa cuµc tình duyên v¾i ng߶i yêu ( theo nh§t ký cüa vþ là bà Huy«n Nhân ð¬ lÕi ) trong Quy¬n Truy®n Không Tên ðßþc viªt vào cu¯i ð¶i ( nåm 1987 hay 1988 ) nói ðªn quãng ð߶ng ðau kh± trong cuµc s¯ng khi m¾i l§p gia ðình và ði theo cách mÕng. Lúc còn là con gái,  Huy«n Nhân mê ð÷c tu¥n báo có nhæng bài ký tên thi nhân.  Thª r°i mµt bu±i nh§n báo, ðßþc biªt thi nhân ðau, cô li«n thu xªp ðánh bÕo ra Hà Nµi ðªn t§n nhà xin g£p thi nhân mà cô là næ ðµc giä trung thành t× m¤y nåm nay.   Bu±i g£p gÞ ð¥u tiên ðã di­n ra · mµt khu ph¯ t°i tàn, cån gác ÷p ©p ...T× ðó hai ng߶i quen nhau r°i d¥n dà ði ðªn hôn nhân, ðÑa con thÑ nh¤t r°i thÑ hai ðã ra ð¶i trong cùng cñc, ð¬ r°i chính ng߶i vþ hi«n cûng ngã b®nh trong túng thiªu.

Nµi dung quy¬n truy®n cho th¤y ðây là th¶i kÏ thi nhân s¯ng r¤t ch§t v§t · vùng Thanh Hóa, di tän lên mi«n s½n cß¾c, r°i kéo nhau v« ð°ng b¢ng vào nhæng nåm 1947-1950. Thñc ra ðây là h°i ký liên quan t¾i b¯n nåm ðó. B¯n nåm, nhßng biªt bao ðau kh±, biªt bao d¢n v£t.
    Chúng ta biªt nåm 1946, H° Dzªnh tän cß v« Thanh Hóa sau khi qua Phát Di®m tr÷ · nhà Nguy­n Duy Di­n, mµt thi sî công giáo. V« Thanh Hóa, ông làm công tác vån ngh®, ðúng h½n tuyên truy«n.  — ðây ông ðã l¤y Nguy­n Th¸ Huy«n Nhân, mµt thiªu næ con nhà ti¬u tß sän.  Vì không sinh s¯ng n±i · ð¤t Thanh, gia ðình kéo nhau lên mi«n s½n cß¾c.
    Cûng nên biªt là vào th¶i kÏ này · khu b¯n, tß¾ng Nguy­n s½n vì yêu thích vån ngh® sî, nên ông ðã tÕo ði«u ki®n cho các anh em sinh s¯ng.  Vì thª khi Nguy­n S½n chªt, nhóm Nhân Vån Giai Ph¦m ðã có bài Khóc Nguy­n S½n, còn H° Dzªnh có bài Nh¾ Nguy­n S½n.  Læ Giang viªt : bài này cüa H° Dzªnh ðã ðßþc ng߶i ta ð¬ ý.  Không hi¬u ð¬ ý là thª nào?  Có phäi vì thª mà sau ðó thi nhân ðã "tñ nguy®n" làm thþ ðúc thép · Gia Lâm?

Tr· lÕi vùng ð¤t c¢n, n½i khu v߶n s¡n, ðÑa con thÑ hai ðã ra ð¶i, không phäi · nhà hµ sinh mà tÕi gia, do chính thi nhân ðÞ ðë, tháng bäy nåm 1949.
    Thiên h°i ký b¡t ð¥u t× ðó.  Cä nhà g°m b¯n mi®ng ån, hai vþ ch°ng thi nhân và hai ðÑa con trai.  — mi«n s½n cß¾c không s¯ng n±i, H° Dzªnh ðßa gia ðìnhv« ð°ng b¢ng m· mµt hi®u bán bánh ng÷t và mµt hi®u sách.  Nói là hi®u cho sang, chÑ cûng làm sao s¯ng n±i.  Cái nghèo quá ð²i ðªn không th¬ ch¸u n±i. Thi nhân phäi ðem bán cái xe ðÕp cû, phß½ng ti®n duy nh¤t ð¬ dùng ði d§y h÷c xa : dÕy môn Pháp vån.  Ng߶i mua chiªc xe lÕi là h÷c trò cüa th¥y.  Không có xe ðÕp và không th¬ nào có th¬ mua ðßþc xe m¾i, th¥y phäi cu¯c bµ m¤y cây s¯ m²i ngày, nhßng vçn không ðü ån.
    Nªu ai d­ b¸ xúc ðµng thì nên c¦n th§n khi ð÷c Truy®n Không Tên này, vì có nhæng ðoÕn làm ta chäy nß¾c m¡t, thß½ng quá.  Nªu là phø næ thì cûng canh ch×ng khi ð÷c ðoÕn nói v« ðÑa bé bú sæa m© mà sæa không có, lÕi có chút máu chäy ra vß½ng mi®ng ðÑa bé, ho£c lúc ðÑa bé húc vào vú m© mà không tìm ðßþc sæa.  Th§t là thäm thß½ng.
    Bé Nhu® chªt, mµt mìnhthi nhân lo li®m con, vác ván con ra ð°ng chôn, chôn theo cä gia sän cüa con g°m có "con búp bê ð¤t m¤t ð¥u, hai ðôi t¤t b¢ng väi, cái kèn tu huýt, ðôi dép cao su mòn ðª và hai bµ qu¥n áo ðã s¶n rách " .  Ng߶i cha nhß ðiên nhß dÕi.  ÐÑa con ð¥u lòng ba tu±i chªt,  mà m© m²i ngày m²i yªu nên sæa m© không ðü ð¬ nuôi con thÑ hai...

Bà Huy«n Nhân ¯m không có thu¯c men, sau yªu d¥n r°i chªt không ðü ti«n mua áo quan.  Tác giä viªt nhæng trang r¤t cäm ðµng, r¤t bi ðát:
"Ðây không phäi là mµt bu±i li®m. B·i nªu bu±i li®m thì phäi t¡m rØa, thay qu¥n áo m¾i. M© tôi không có mµt mänh väi nào cä. Ь cho ng߶i chªt ðÞ tüi - ng߶i chªt có tüi không? - Cha tôi c·i chiªc áo cánh ß¾t lên ng߶i, ð¡p lên vþ...".

Khi thi nhân m¤t nåm 1991, ng߶i nhà tìm ðßþc m¤y bài th½ ông viªt vào nåm 1950 lúc ông xa lìa vînh vi­n ng߶i vþ hi«n, ông phäi b°ng ðÑa bé còn sót lÕi ði xin sæa. Bài th½ løc bát 8 câu " T£ng vþ tôi khi còn s¯ng " cu¯i bài  ghi nåm 1950 v¾i chæ ký cüa thi nhân.  Có th¬ coi nhß bài th½ viªt t× ð¤t Thanh, n½i quê hß½ng ông và cûng là n½i Huy«n Nhân vþ ông m¤t.  Ãm trên tay gi÷t máu chung cüa hai ng߶i, ông ðau ð¾n viªt :

                            Mùa ð¶i røng hªt vàng xanh
                    N²i ðau thß½ng cû nay thành máu th½

Th¤y thi nhân quá v¤t vä v¾i ðÑa con th½ thiªu dinh dßÞng,  chính quy«n ðã chính thÑc cho ông v« Hà Nµi tìm ng߶i nhà.  Ông ðã v« Hà Nµi r°i vào Sàigòn.  — ðây nåm 1952,  ông khai bút viªt bài th½ Vô Ы ký tên Vô Danh.  Bài th½ này cûng ðßþc công b¯ sau khi ông m¤t.  Thñc ra ðây là bài khóc vþ, khóc Huy«n Nhân, ng߶i hi«n thê ðã bö ông ra ði, ð¬ lÕi cho ông mµt ðÑa con m¾i ðßþc b¯n tháng.  Chæ nhö n¡n nót, l¶i cu¯i cùng còn ðßþc ðóng ngo£c kép và ðßþc tô ð§m g¤p ðôi :

                                Câu vån ly h§n ngoài quê B¡c :
                       " H¶ hæng ai xui thiªp phø chàng !"

Ông ðã mßþn l¶i thi sî Tän Ðà ð¬ trách yêu bà Huy«n Nhân.
 

                                  T£ng vþ tôi khi còn s¯ng

                            T£ng em vì biªt yêu em ,
                        Em còn tin tß·ng ít nhi«u · anh
                             Mùa ð¶i røng hªt vàng xanh
                        N²i ðau thß½ng cû nay thành máu th½
                            Em ½i, giæa ti®c sông h°
                        LÕi ðây, s¯ng lÕi m¤y gi¶ bên nhau !
                            M¤t , còn có nghiã gì ðâu
                        Trong vui cao cä , trong s¥u mênh mông....
                                                                    (1950)
 
Bà Huy«n Nhân m¤t nåm 1950 thì t¾i nåm 1952 nhà th½ goá vþ Çm con tr· v« Hà Nµi. Và cùng nåm ðó thi nhân b¡t ð¥u l¤y lÕi sÑc s¯ng và quen biªt ng߶i sau này s¨ làm bÕn ð¶i cüa ông và dòng dã m¤y chøc nåm chung thüy, nghîa tình cho t¾i khi ông m¤t.
" Bà Nguy­n th¸ H°ng Nh§t vþ góa cüa c¯ thi sî Tr¥n Trung Phß½ng là mµt thanh niên hoÕt ðµng cách mÕng t× nåm 1930, viªt nhi«u th½ trào phúng ðä kích quan tr߶ng, gây phong trào yêu nß¾c trong gi¾i h÷c sinh trên báo Tin M¾i. Ông Tr¥n Trung Phß½ng b¸ Pháp b¡t, tra t¤n và chªt nåm 1945, ð¬ lÕi cho vþ mµt con trai 5 tháng....H° Dzªnh và bà H°ng Nh§t g£p nhau trong cùng cänh ngµ và tr· thành ðôi bÕn ð¶i. Trong bu±i h÷p m£t cùng thân thích bÕn bè có ng߶i ra câu ð¯i :

                        Vþ góa nhà vån l¤y nhà vån góa vþ..."

Bài th½ t£ng vþ trên vçn chßa cäm ðµng b¢ng bài th½ t£ng vþ sau, và bài này cûng chï ðß¾c khám phá ra sau khi thi nhân m¤t và ðßþc công b¯ trong các báo chí · thü ðô nåm 1991, 92. Mµt ng߶i bÕn cüa thi nhân, ngày 8 tháng 9 nåm 1991, ðã viªt v« bài th½ này nhß sau:
" Tôi có ð÷c và bình 3 bài th½ m¾i ðång cüa anh Dzªnh trên báo Vån Ngh®.  Ba bài ð«u r¤t hay (Quä táo, Tu là cµi Phúc, Bài th½ t£ng vþ - Vån Ngh® s¯ 35, thÑ bäy 31-8- 1991) ð£c bi®t bài t£ng ch¸ thì th§t là mµt ki®t tác.  Th§t là c± kim chßa d­ có mµt bài th½ nào l¾n nhß v§y.  Tôi có dçn l¶i cüa ông Viên Mai bình mµt bài th½ hay ngày xßa nói r¢ng: "l¶i tuy giän d¸ nhßng ð÷c lên làm ng߶i nghe biªn cä th¥n s¡c, và cho dçu Lý BÕch в Phü s¯ng d§y cûng phäi cúi ð¥u."
    Th§t v§y, bài th½ này làkªt tinh tình cäm giæa anh ch¸ trong m¤y chøc nåm chia së, g¡n bó, thång tr¥m và là l¶i nói sau cùng vînh bi®t ng߶i bÕn ð¶i.  Nó là mµt viên ng÷c cüa vån chß½ng.  L¶i giän d¸ mà th¯t tñ ðáy lòng, làm ng߶i ð÷c Ña nß¾c m¡t.
    Hôm tôi ð÷c xong thì li«n có m¤y næ sinh viên ÐÕi H÷c Y Khoa dñ · ðó mßþn chép lÕi.  Уc bi®t câu cu¯i cüa bài th½ th§t là mµt triªt lý r¤t l¾n lao: "Cuµc ð¶i ðâu phäi phù sinh, Nß¾c non chan chÑa nghîa tình mình ½i!"

Cái cao cä cüa bà H°ng Nh§t, theo thi¬n ý chúng tôi, thì có ba khía cÕnh.  Mµt là ðã coi ng߶i con riêng cüa thi nhân nhß con mình và ðã chåm sóc cho nên ng߶i nhß ngày nay, m£c d¥u không th¬ nói con ta con ng߶i là mµt ðßþc.  Hai là ðã chåm sóc , chia së, g¡n bó, thång tr¥m v¾i thi nhân trong su¯t quãng ð¶i thi nhân làm thþ ðúc thép · Gia Lâm.  Ba là, và ðây m¾i là cái cao cä mà ít ng߶i phø næ có th¬ làm ðßþc: hi¬u biªt và quí tr÷ng th½ vån, bà ðã tÕo ðü ði«u ki®n ð¬ thiên tài näy n· . Chính bà cûng nh§n th¤y ng߶i em gái "cüa anh" và cûng là "cüa ch¸" ðã có "công kh·i s¡c th½ vån cüa thi nhân" vào gia ðoÕn sau cùng này. Chính bà ðã thß·ng thÑc bài Hoa Mçu ð½n  cho là bài "hay ðªn rþn ng߶i".  Vû Qu¥n Phß½ng viªt r¤t ðúng v« Bà "ng߶i ðã nâng ðÞ chåm sóc ông ði qua nhæng nåm tháng v¤t vä bu°n tüi cüa ð¶i ông, ðã giæ ông ðªn ðßþc ngày hôm nay ð¬ ông th¤y lÕi nhæng trang viªt cüa mình ðang ðßþc nhân lên nghìn vÕn l¥n trên kh¡p ð¤t nß¾c."
 
— trên có nói v« Ng߶i em gái, ðó là ng߶i tình cû mà thi nhân ðã b¡t liên lÕc ðßþc và mµt mùa xuân lòng ðã ch¾m n·. Cho nên trong bài Núi V÷ng Phu viªt nåm 1977 hay 1978, nhân d¸p v« Thanh Hóa thåm ng߶i xßa cänh cû và ng¡m hòn ðá v÷ng phu trên ðïnh núi Nh°i, n½i ðã có l¥n thi nhân cùng ng߶i em gái lên ch½i trên ðó, t× nhæng nåm xa xßa, thi nhân ðã có nhæng câu nh¡c t¾i ng߶i xßa, tình xßa :

                             B¡c Nam ðâu cûng ni«m son s¡c
                        TÕc giæa tr¶i cao dáng thüy chung.
                        B¯n nghìn nåm ¤y bao sß½ng gió
                        Mà vçn ðinh ninh thiªp ðþi chàng !

Ng߶i em gái theo ð¸nh m®nh gia ðình ðã lÕi ra ði, nhßng nåm sau lÕi có d¸p tr· v«.  Cûng nên nói, vì còn ng߶i m© thân yêu · quê nhà, nên ng߶i em v« thåm m© già và g£p lÕi thi nhân.  Thi nhân biªt l¡m và chua xót l¡m, viªt hai câu ð¥u trong bài "g£p nhau":

                              G£p nhau cu¯ng quít rµn ràng
                        L¶i chßa nói k¸p, lá vàng ðã bay !

Thi nhân vçn tha thiªt, vçn n°ng nàn, khi th¯t ra câu th½ trìu mªn:

                              Yêu em, dù nói nghìn l¥n
                        Cûng không v½i ðßþc mµt ph¥n nhö nhoi.

Nåm 1982, bài Chiªc áo mùa ðông nói lên m¯i tình thân thiªt giæa Ng߶i Em Gái và ng߶i vþ hi®n th¶i cüa nhà th½. Ng߶i em gái ðã ðßþc gia ðình thi nhân ch¤p thu§n nhß ng߶i em gái th§t sñ.  Ðã có nhæng l¥n hai ch¸ em n¢m chung gi߶ng · nhà riêng cüa thi nhân và hai ch¸ em thích thú k¬ cho nhau nghe nhæng m¦u chuy®n th¶i xa xßa, v£n máy háy nghe bài Chi«u mµt cách vui thú, trong khi thi nhân · trên gác làm vi®c và viªt lách.  Ch¸ H° Dzªnh cûng nh§n ra ch² ðÑng cüa Ng߶i em gái, "ng߶i kh·i s¡c th½ vån cüa thi nhân" trong giai ðoÕn sau này, l¶i ch¸ H� Dzªnh nói.  Khi ng߶i em gái tr· v« Âu Châu thì không ði con ð߶ng Sàigòn Paris mà qua ngä Ðông ÐÑc vì thª c¥n có áo m£c cho ¤m h½n . Thª là ch¸ ðã c·i áo cho em tÕm ðem v« Âu Châu, qua cái rét · xÑ lÕnh.

BÇng ði m¤y nåm, thi nhân ðau yªu, b¸ b®nh suy­n hoành hành.  Nhi«u nåm v¤t vä làm cho thi nhân sÑc khoë sút kém. T¾i nåm 1986, thi nhân viªt ðßþc ba bài cäm ðµng.  Ðßþc biªt thâm mçu ng߶i em gái ðau n£ng, thi nhân ðã tìm ðªn chân gi߶ng b®nh nhân thåm non và cäm hÑng ng°i viªt Bài th½ chép lÕi. Bài th½ rõ ràng cho biªt cái m¯i tình cüa dang d· cüa thi nhân và có th¬ nói lai l¸ch cüa thiên tình có mµt không hai trong tích truy®n con ng߶i.

                            Khi hai ðÑa mình còn trë
                        M© không cho ta cß¾i nhau
                        M© nói: l¤y ch°ng thi sî
                        S¨ nhi«u v¤t vä lo âu.

Nhßng cûng trong nåm này, thi nhân có bài th½ GØi cháu. Ðây là cháu ðích tôn cüa thi nhân, con cüa ng߶i con trai thi nhân có v¾i bà Huy«n Nhân. Bài này cûng do gia ðình tìm th¤y sau này và cho ðång trên t¶ Quân ðµi Nhân dân s¯ tháng tám nåm 1992, nhân gi² ð¥u H° Dzªnh. Th§t là cäm ðµng khi thi nhân viªt · ðoÕn chót :

                              Khi s¯ng, ông nghèo nh¤t thª gian
                        Ra ði cüa cäi b²ng vô vàn
                        Tr¶i -Mây -Trång -Nß¾c -Chim -Hoa -Gió
                        T¤t cä dành riêng t£ng cháu ngoan.

Th§t là hªt mñc thi sî. Nåm này ông th÷ th¤t tu¥n.
Bài N¢m M½ Th¤y B¯  là bài th½ ðµc nh¤t nói v« Ng߶i cha Trung qu¯c cüa thi nhân . еc nh¤t vì v« ng߶i M© Vi®t Nam ông sáng tác m¤y bài sâu s¡c. Còn v« ng߶i cha, chï có mµt bài viªt vào cu¯i ð¶i ông, nhßng là mµt bài r¤t hay. Nåm ðoÕn nåm hòn ng÷c, hình änh cø thân sinh lçn v¾i hình änh ng߶i m©, lçn v¾i hình änh ng߶i con là thi nhân. Mµt gi¤c m½ không tên. Bà H°ng Nh§t ð« ngh¸ cho cái tên  l¤y trong chính bài th½, m· ð¥u bài th½ :

                             Có nhæng bu±i n¢m m½ th¤y b¯
                        T× chiêm bao xa thÆm tr· v« ðây
                        Vçn mänh áo chàm, vçn ðôi giày cö
                        Chiªc mû rµng vành và gánh thu¯c trên vai
Nhßng khi gi¤c chiêm bao ðã tàn thì lòng thi nhân lÕi vçn nhß mµt ðäo v¡ng :

                              Sáng sáng canh gà r½i bªn lÕ
                        Chi«u tàn s×ng sæng núi sao hôm
                        HÞi ½i ðäo v¡ng h°n ta ðó
                        Chim dÕt ð߶ng bay khói sóng v¶n.

PhÕm Khäi viªt v« thi nhân nhß sau :
" M÷i ng߶i quý ông · tác ph¦m ðã ðành, h÷ còn yêu ông v« mµt nhân cách.  Ông s¯ng có tình có nghîa, có sau, có trß¾c, không ham h¯, mßu lþi v« mình, dù r¢ng ðã t×ng có lúc ông ðßþc b¥u là üy viên Ban ch¤p hành Hµi Liên Hi®p vån h÷c Ngh® thu§t Vi®t Nam. Vån th½ H° Dzªnh có cái ð©p trong trëo cüa bu±i ð¥u ngày. Nhi«u l¥n ông t×ng nói v¾i tôi r¢ng: có hai thÑ tiªng hay nh¤t trên ð¶i là tiªng hót cüa chim s½n ca v« s¾m, lúc chßa có bóng ng߶i chï có bóng sß½ng, và tiªng hát cüa con thiên nga trß¾c khi chªt.  Tôi biªt khi nói v§y, là ông còn ng¥m gi¤u r¤t nhi«u dñ ð¸nh.  Chï tiªc r¢ng v§n hµi ð±i m¾i cüa vån h÷c ðªn v¾i ông khi ông không còn sÑc lñc. Cån b®nh suy­n thïnh thoäng lÕi dày vò ông..."

Nåm 1943 · Hà Nµi, chính H° Dzªnh ðã cho ¤n hành Quê NgoÕi. Mµt nØa thª kÖ sau tÕi MÛ, ng߶i nhà và ng߶i thân cüa ông cho in Quê NgoÕi 2,  1943 - 1993, nåm chøc nåm sau.  Âu cûng là mµt d¤u hi®u cüa th¶i ðÕi, mµt ði«m lành. H° Dzªnh ðã viªt trong Hoa Xuân Фt Vi®t mµt l¶i tiên tri:

                          Cõi tr¥n v¡ng tiªng thiên nga
                          Th½ không tu±i, ý không già muôn nåm.

nên t§p Quê NgoÕi 2 còn ðßþc mang tên Tiªng Hát Thiên Nga.
Vû trø tâm tình cüa thi nhân n¢m trong cä hai quy¬n th½ Quê NgoÕi,  vçn nhæng hình änh quen thuµc: ng߶i m©, ng߶i ch¸ dâu, r°i ng߶i cha, ch¸ Ðö Ðß½ng, ng߶i bÕn ð¶i và dî nhiên g߶i em gái .  Có tác giä nó i: H° Dzªnh có quê nµi · Trung Qu¯c mà trong su¯t b¯n chøc nåm ði theo cách mÕng, các nhà th½ ðßþc gØi ði tham quan "quê ông Stalin", "quê ông Mao TrÕch Ðông," nhßng H° Dzªnh chßa l¥n nào ðßþc ð£t chân lên "quê hß½ng ông Stalin" hay "quê nµi Trung Qu¯c". Tr¾ trêu ð¶i là thª ðó . Cho nên Quê NgoÕi cüa thi nhân" là tình yêu và ánh sáng" theo l¶i nhà vån Mai Thäo. Ch¸ H° Dzªnh cûng nói: " Quä vån th½ là b¤t di®t" . жi ca tøng anh và nói " Anh không chªt ðâu , vån th½ anh vçn s¯ng mãi v¾i nhân loÕi, vçn tr߶ng t°n."

Con thiên nga ðã ngã, nhßng tiªng thiên nga còn vång vÆng ðâu ðây, còn vang d§y mãi mãi. H° Dzªnh viªt r¤t ít nhßng ðã có tiªng hát chim s½n ca Chân Tr¶i Cû và Quê NgoÕi, ðã có tiªng thiên Nga Quy¬n Truy®n Không Tên, và Quê NgoÕi 2. L¶i di chúc trong quy¬n truy®n có th¬ là l¶i tiên tri chång :

                             " B·i vì chï có vån chß½ng là thành th§t,
                        chï có ngh® sî là nhân ðÕo,
                        nhæng yªu t¯ ðó s¨ xây dñng ngày mai
                        v¾i nhæng nét sáng trong l¸ch sØ. "
 

                                                                         Bài th½ t£ng vþ
            Cäm Ы                                                                                                       t£ng Nguy­n Th¸ H°ng Nh§t

 M© nhö cüa con ½i !                                                        Mình v×a là ch¸ là em
 Máu chäy, xuân th½m , m¡t l® ng߶i                        T¤m lòng ng߶i m© , trái tim bÕn ð¶i
 Vú m© ðã khô ngu°n sæa cû,                                           Mai này t¾i phút chia ðôi
 Tình con còn lÕi b¤y nhiêu thôi !...                            Hai ta ai s¨ là ng߶i ti­n nhau ?
                                                                                        Xót mình ðã l¡m thß½ng ðau
 Hoa Xuân ð¤t Vi®t nghìn thu n·,                              Tôi xin làm kë ði sau ðÞ mình
 Gß½ng cû muôn ð¶i rÕng rÞ soi.                                       Cuµc ð¶i ðâu phäi phù sinh
 ¿¾c nhö nhß xßa mà nûng n¸u :                                Nß¾c non chan chÑa nghîa tình mình ½i !
 " Coong nà coong m© , m© coong ½i !..."                                                                     1986
 

                Duyên ý                                            R¢m Tháng giêng

        Ð×ng bu°n nhßng cûng ð×ng vui ,                            Ngày xßa còn nhö... ngày xßa
Êm êm n¡ng nh© qua tr¶i rµn mßa                            Tôi ðeo khánh bÕc lên chùa dâng hß½ng
        HÞi ng߶i , tôi nói gì chßa ?                                     Lòng vui qu¥n áo xênh xang ,
Tôi ðß½ng s¡p nói , hay v×a nói ra ?                         Tay c¥m hß½ng , nªn , ðinh vàng m¾i mua
                                                                                       Ch¸ tôi vào l­ trong chùa ,
        Tr¶i ð×ng cho búp lên hoa                                Hai chàng trai trë kh¤n ðùa hai bên :
Cho khi g¥n ðªn tôi xa mãi nàng ,                                    -" Lòng thành l­ v§t ð¥u niên ,
        Cho tôi thoáng cäm mùi nhang                          C¥u cho ti¬u ðßþc ngoài giêng ð¡t ch°ng !"
Hình dung xa v¡ng cung ðàn r°i thôi                                Ch¸ tôi phøng ph¸u má h°ng ,
                                                                                 Vùng v¢ng suýt næa quên b°ng cä tôi .
        Ch§p ch¶n bß¾m nØa , hoa ðôi                                   Tam quan , ngoài mái ch¸ ng°i ,
Tình nên chï mµng khi ð¶i s¨ th½,                                Ch¸ nghe ðoán thë , ch¸ c߶i luôn luôn
        ¿¾c gì bÕn mãi là cô                                                  Quë th¥n , thánh mách mà khôn :
Ь duyên hai ðÑa bao gi¶ cûng tß½i .                          - S¯ nàng ch°ng ð¡t , mà con cûng nhi«u
        Ð×ng bu°n nhßng cûng ð×ng vui ,                               Ch¸ tôi nay ðã xª chi«u ,
Êm êm n¡ng nh© qua tr¶i rµn mßa ....                        Ch¡c còn nh¾ mãi nhæng ði«u ch¸ m½ .
                                                                                          H¢ng nåm tôi ði l­ chùa
                                                                                  Chuông vàng , khánh bÕc ngày xßa vçn còn
               Phong Lan                                              Chï h½i th¤y v¡ng trong h°n
                                   T£ng H.P.                                                                  Ít  nhi«u hß½ng ph¤n khi còn ngây th½
Tình em nhß ðóa phong lan                                             Chân ði , ðªm tiªng chuông chùa
нn s½ mà ð©p d¸u dàng mà tß½i                              Tôi ng¶ nåm , tháng th¶i xßa tr· v«

Hoa theo em ðªn xÑ ng߶i
Tha hß½ng vçn g£p nø c߶i phong lan                                    Tu là cµi phúc
                                       1980                                                        GØi lòng mµt em gái phß½ng xa
                                                                                             Ðßþc biªt em v×a thí phát
              Vô Ы                                                  Th¶i trang ð±i l¤y cà sa
                        (Nhân ðêm tr× t¸ch)                                                  Mµt s¾m ði vào cõi Ph§t
                        T£ng H°ng Phúc, Phß½ng Hß½ng                                       Bøi tr¥n mµt s¾m lìa xa....
 
Tïnh d§y- m£t tr¶i chßa thÑc gi¤c                                          Ôi nªu ðúng vì chân lý
Nåm canh còn lÕi mµt canh nåm                                            Xin m×ng em bß¾c sang sông
Trà sen tr× t¸ch hß½ng còn ngát                                             Ph½i ph¾i cánh bu°m thoát tøc
Thoäng Pháp-Hoa-Kinh gi÷ng r¤t tr¥m                                Xuôi dòng thu§n gió lâng lâng

Có phäi l¶i em tñ ch¯n xa                                                      Nhßng nªu tâm c½ ð¸nh khác
V÷ng v« trong bóng khói , sß½ng hoa                                      Dây oan mu¯n dÑt duyên tình ,
Cùng nhau tuy chÆng bào thai m©                                          Chim tñ lao vào gai s¡c
Nhßng khác gì chung mµt mái nhà ?                                      Tiªng ca mình ðçm máu mình !
 
"Hoa lßu ðµng kh¦u ßng tr߶ng tÕi                                         Em Õ , ð¶i th½ cûng v§y
Thüy ðáo nhân gian ð¸nh b¤t h°i "                                          Ðau thß½ng - sñ nghi®p vinh quang
Hoa th½m cØa ðµng còn th½m mãi                                          GÕn ch¤t bùn ðen tñ ðáy
Nß¾c chäy vòng tr¥n lu¯ng chäy xuôi ...                                Tråm nåm luy®n ðßþc chút vàng
                                            1980
                                                                                              Chï tiªc ð¥u xanh mµt mái
            Nh¾ Thü Ðô                                                         T×ng th½m trang sách nåm xßa
                                                                                              Nay b²ng v¡ng ni«m ßu ái
 Ta viªt bài th½ nh¾ thü ðô                                                      H°n th½ chþt th¤y hoang vu
Xôn xao tóc li­u rü ven h°                                                                                    8-1990
Ðây mùa hoa phßþng mùa hoa s¤u                                        Có mµt bài th½
RÕo rñc lòng ta thu· ¤u th½
                                           1980                                    Phúc ½i ! có mµt bài th½
                                                                              Mà anh viªt ðªn bây gi¶ chßa xong
                                                                                     Ðèn nhòa gi¤y tr¡ng mênh mông
                                                                              M߶i nåm tâm sñ mµt dòng chØa thôi
                                                                                                                        1947
                           Hoa Mçu нn

Em Õ quê ta tháp giáo ð߶ng                                Ôi v§t vô tri cûng có h°n
Sáng chi«u vçn v÷ng nhæng h°i chuông                 Nhæng ngày n¡ng m¾i, nhæng hoàng hôn
Ai ði xem l­ tôi ði v¾i                                            Tình yêu sau trß¾c ð«u nhß v§y
Gió dÕo l¶i kinh töa v¤n vß½ng...                            Nhæng thoáng vui xen nhæng nét bu°n.

Con gái Nhà Chung xinh ð©p lÕ                            Chü nh§t tñ nhiên thành bu±i h©n
Щp h½n con gái ph¯ ph߶ng bên ,                         Gió bay tà áo tr¡ng nhß th½
Ngày ngày hai bu±i xßa ði h÷c                              Mçu ð½n n· giæa hai l¶i nguy®n
Mßþn l¯i v߶n hoa ð¬ g£p em.                                Phäng ph¤t còn th½m ðªn t§n gi¶

Tôi nh¾ t×ng thanh ðá lát th«m                               Ðêm Giáng Sinh này em · ðâu ?
T×ng hàng ngói nhö mái nhà êm                             Nghe chuông có nh¾ thu· ban ð¥u ?
Cây doi ðÑng cÕnh hòn non bµ                               ¿¾c chi s¯ng lÕi th¶i xßa nhï
Töa mát ð߶ng ði gÕch lá nem.                              Ь trë ra và ð¬ h©n nhau !
                                                                                                                Noel 1989

                        N¢m m½ th¤y b¯

Có nhæng bu±i t¯i n¢m m½ th¤y b¯                        Sông v¡ng sß½ng m¶ tôi ngó lên
t× chiêm bao xa thÆm tr· v« ðây                           L£ng l¶ ð¤t m© cháy hai bên
Vçn mänh áo chàm, vçn ðôi giày cö                       M© ½i ð¤t ðó sao không ð¤t
Chiªc mû rµng vành và gánh thu¯c trên vai.          Xuôi ngßþc ð¶i ta vçn bóng thuy«n ?

Tôi höi hành trang có thª ß ?                                Sáng sáng canh gà r½i bªn lÕ
Mïm c߶i b¯ ðáp: ðã là ðü                                     Chi«u tàn s×ng sæng núi sao hôm
R°i ðôi tay b¯, ðôi vai b¯                                      HÞi ôi ðäo v¡ng h°n ta ðó
X¯c cä giang s½n d§y                                          Chim dÕt ð߶ng bay khói sóng v¶n.
                                    Giã t×.
Nhß bóng bên hình,  tôi v¾i b¯                                          Ngày mai em l¤y ch°ng
Ði qua không biªt m¤y tr¶i mây
D×ng chân không biªt bao thôn xóm                            R°i mµt ngày mai em l¤y ch°ng
Tên g÷i m½ h° nhß gió lay                                           Anh v« l¤y vþ thª là xong
                                                                                 Vþ anh không gi¯ng em là m¤y
                                                                                 Anh l¤y cho anh ðÞ lÕnh lòng
                                                                                                            (Trung B¡c Tân Vån)
                        Vô Ы

Xuân nay ta nh¾ ngu¶i Kinh B¡c                     Hà Nµi ngày nay có khác xßa ?
Mßa bøi r½i vào ly rßþu th½m...                        Hoa ðào vçn n· ? Tr¶i còn mßa ?
T¶ báo cu¯i nåm màu vçn g¡t                         аng Nai cö biªc ph½i mây tr¡ng
Nhß màu áo m¾i cüa giai nh½n...                     Xuân ðªn , khôn ngôi bu°n trái mùa.

T½ tóc th¶i gian vß¾ng kë tay,                          S¤y lÕi v¥n th½ ð¯t nén nhang
Lâu r°i không viªt næa. Ô hay                         Mänh bu°n tan tác giæa nhân gian ,
C¾ sao thß½ng nh¾ v« trên má                          Câu vån ly h§n ngoài quê B¡c
Tâm sñ mang mang s¥u vçn ð¥y...                  " H¶ hæng ai xui thiªp phø chàng !"
                                                                                                                1952

                        Ai Xui                                    L¶i ru cüa m©

        Ai xui ng߶i ¤y qua ngang                                    Khi con còn ngü trong thai
Ðem theo mÑt bánh tr¥u sang trß¾c r°i                Cu¯ng nhau m© ch¡t ðêm ngày thÑc ån
                                                                                     Nôi êm nâng gi¤c con n¢m
        Nåm xßa anh gØi cho Em                            Sæa th½m m© lÕi v¡t ph¥n nuôi con
Khi mùa ðông th±i áo len s¡c h°ng                                Bùn màu th¡m nß¾c nâu non
        Em tin s¡c th¡m tình n°ng                            Biªt bao nghîa cä tình son v¾i ð¶i
LÞ làng nhß bu±i hai lòng biªt nhau                                Kiªp sau xin lÕi làm ng߶i
        Ðông này mai mïa gì anh                              Ь nghe non nß¾c v÷ng l¶i m© ru.
Áo em sao chÆng màu xanh màu h°ng                                                        1988
        Mà toàn mµt s¡c ðen ròng.
                                        1942                                              Bài th½ chép lÕi
                                                                                             T£ng H.P.

                                                                                                            Khi hai ðÑa mình còn trë
                            Giang Tây                                      M© không cho ta cß¾i nhau
                                                                        M© nói: l¤y ch°ng thi sî
    Ch¸ v« làm dâu nhà tôi,                                                S¨ nhi«u v¤t vä, lo âu.
T× ngày má ch¸ h°ng ðôi trÑng gà.
    N¡ng tr¥n chßa nhuµm màu da,                                   M© nói có ph¥n nào ðúng 
Ch¸ còn giày nhi­u, qu¥n hoa nhß ngày,                           Vì th½ là gió, là mây
    Ch¸ ng߶i · mãi Giang-Tây                                           Ai níu ðßþc mây d×ng lÕi
Thi thuy«n kªt lá, chång dây ðèn c¥u.                               Cûng nhß ghìm gió ð×ng bay ?
    Nhßng t× ch¸ v« làm dâu,
Da t½ n¡ng sÕm, mái ð¥u r¯i giång.                                   Th½ chï là mây là gió
    Ôm tôi, ch¸ bäo tôi r¢ng :                                              Còn em sao lÕi phong lan ?
Ch¤p tråm Hà-nµi chßa b¢ng quê ta !"                              Lan thích t¡m mình trong gió
                                                                                       Cheo leo vách núi, lßng ngàn.
    Giang-Tây h°, ð¤t bao la,                                              
Non ngây nß¾c tóc, màu da rþn tr¶i.                                 Hôm nay tr· v« thåm m©
    Quan hà, t× nh¤p ly bôi,                                               B®nh già g¥n phút lâm chung
Lòng ðau nh¾ nß¾c qua ng߶i ch¸ dâu.                             Ta chÆng còn xa nhau næa
    Nåm nåm m½ hµi ðèn c¥u !...                                        Mïm c߶i, m¡t m© rßng rßng...
                                                              1943
                                                                                                                                                18-12-1986

                        C¥u Giát
                        Viªt bên gi߶ng b®nh
                                           Nguy­n Minh Châu

Ngày nhö tôi th߶ng theo m©                        Cái ð©p thiêng liêng ðích thñc
V« thåm C¥u Giát quê hß½ng                       N²i ðau truy«n kiªp vån chß½ng
Ng߶i bÕn thâm giao cüa b¯                        Anh bÕn ði tìm chân mÛ
Chung ni«m tâm sñ tha phß½ng.                    Bao gi¶ t¾i ðích vån chß½ng ?

C¥u Giát giæa ð߶ng Thanh Ngh®               Bao gi¶ v« thåm C¥u Giát
Ðã nghe ch¾m gi÷ng ðàng trong,                  Dùm nhau ghé lÕi Khoa Tr߶ng
G÷i nh¾ mu¯i ð°ng Ng÷c Giáp                     Nh¡n hµ ng߶i xßa ð¤t cû :
Sông Yên, bªn Ghép, chþ Còng...                Lòng tôi vçn n£ng tình thß½ng !
                                                                                                        12-1988
Nay g£p ðßþc ng߶i bÕn m¾i
Cûng quê C¥u Giát thân thß½ng,                                 Lên ng÷n sông ðào
Ði lính viªt vån, làm báo                                        Lâu chßa lên ng÷n sông ðào
Tu±i xanh hai ðþt chiªn tr߶ng.                        L¯i xßa sim chín ngÕi vào r×ng xanh
                                                                             HÞi ng߶i em gái quê Thanh
                                                                        Tình tha thiªt thª mà thành chiêm bao
                                                                                                         Hà Nµi, Xuân 1987

                Ngày xuân ð÷c lÕi truy®n Ki«u
                                        T£ng Anh Nguy­n Kh¡c Xuyên

    Nh¾ xßa Tªt ðªn bói Ki«u                                            Phong sß½ng tóc ðã phai m¶
Gi· trang sách ðoán nhæng ði«u m© mong.                    L¶i ru m© v¾i câu th½ vçn còn...
                                                                                        Vçn là nghîa nß¾c ngu°n non
    Ph§n Ki«u trôi dÕt long ðong                                      Câu th½ Ki«u vßþt sói mòn b¬ dâu.
Khác chi ð¶i m© khúc sông sóng d°i.
    Con n¢m thiêm thiªp trong nôi                                       Truy®n Ki«u càng ngçm càng sâu
Gi¤c m½ th¤p thoáng nhæng l¶i m© ru.                            Càng thß½ng thª thái, càng ðau nhân tình
    M© không ðßþc h÷c bao gi¶                                           Con ði dù tr÷n ð¶i mình
T×ng trang Ki«u vçn câu th½ thuµc lòng.                        Vçn chßa ði hªt tâm tình m© ru
    Nuôi con vai m© gánh g°ng                                           T¢m dù nhä hªt dòng th½
Dép da trâu vßþt hªt vòng chông gai,                            Ch¡c ðâu ghép n±i phím t½ Thúy Ki«u ?
    DÕy con lòng m© nào hay,
Yêu th½ yêu tñ nhæng ngày còn th½.                                                                            1989

****************************************************************************************************************************************************
 
 
 

Go back to menu